(cảm ứng thơ mùa thu qua Vân Long – tác phẩm NXB Hội nhà văn 2010)
Nhà thơ Vân Long không rõ có những kỷ niệm gì đặc biệt với mùa thu, mà ta thấy ông từng đứng ra tuyển chọn và xuất bản tập tuyển thơ Mùa thu (NXB Thanh Niên 1999), từng có buổi trò chuyện trên Đài phát thanh & truyền hình Hà Nội về đề tài này. Nhưng đặc biệt là thơ viết về mùa thu của ông bao giờ cũng rưng rưng một nỗi niềm, hoặc hoài niệm một bóng người xa, hoặc bâng khuâng chút nắng thu vàng ướt…
Quả vậy, Mùa thu ám ảnh nhà thơ đến nỗi thấy tán lá dập dềnh ngoài song cửa cũng gợi ông nhớ mùa thu trên bến Cảng Hải Phòng nơi ông mười năm gắn bó với những con tàu luôn sum họp và chia ly. Hẳn câu thơ cổ Rừng phong thu đã nhuốm màu quan san với chuyến đi thực tế dài ngày ấy đã gợi hứng cho nhà thơ viết Mùa thu chia tay. Nơi đây, ông đã đón và tiễn đưa bao bè bạn, bao cách chia với hẹn hò gặp gỡ. Rồi đến lúc ông phải rời xa thì dường như vẫn có một con người phiên bản của ông ở lại, một mình làm một cuộc chia ly:
Mùa thu này tôi lại tiễn tôi ư ?
Tôi một nửa sẽ ở đây vĩnh viễn
để đi đến cái tứ thơ độc đáo:
Chớ ngạc nhiên thấy bàn tay vẫy tiễn
của chính tôi trên kè đá vừa xây!
Về lại Hà Nội, thành phố quê hương, sum họp với gia đình tại phố Bà Triệu, làm báo và làm xuất bản. Đến tuổi vào thu, ông mới chuyển về phường Vĩnh Phúc, một trong thập tam trại của Thăng Long cổ xưa. Căn nhà xây trên vùng đất còn nhiều dấu vết hoang sơ. Ông ngồi viết và tiếp bạn bè ở đấy. Tôi hình dung ông ngồi, tay trái chống cằm, đăm đăm nhìn qua tán lá mà phác thảo tứ thơ Nỗi buồn nhà mới:
Em thì vắng, bạn bè xa ngái
Mưa thu bủa lưới thủy tinh
Trời chật, nỗi buồn rộng rãi
Những lúc ngỡ như cô đơn nhất, vẫn thấy ông gắn bó với cuộc sống qua những liên tưởng tự trào:
Đất hàng xóm chưa xây mọc đầy lau cỏ
Cỏ lau làm hàng xóm hai bên
Kiến chạy lụt, trú nhờ kệ sách
Chữ thừa như kiến ngập trang in.
Tiếng con cu gáy gợi nhớ ruộng đồng, tiếng con quốc kêu từ một góc xóm đang đô thị hoá, tiếng chim sẻ, chim chào mào ríu rít những hoài niệm, những tứ thơ…
Dường như cảnh sắc, khí hậu mùa thu phù hợp với tâm trạng, với
thể tạng con người ông, nay lại phù hợp thêm với lứa tuổi. Có một mùa thu bất tận vẫn dập dềnh sông nước đâu đó quanh ông:
Gió ru êm cho đò bập bềnh/ Bập bềnh câu hát, bập bềnh em/ Trở về quán khách đìu hiu nhớ/ Giường bỗng đò xuôi, cũng bập bềnh(Sóng…)
Một cảm giác nhẹ nhàng tinh tế là cảm giác quán xuyến khi đọc cả hành trình thơ ông. Dù sóng vỗ mạnh nhẹ ra sao, chủ quan ông chỉ thấy bập bềnh. Dù quán khách đông vắng thế nào, riêng ông chỉ thấy đìu hiu. Đến tình cảm ghen trong tình yêu, trong thơ ông cũng thuộc loại “hoa ghen thua thắm …”, thiên nhiên ghen với con người: Qua dải sân mưa tôi ngắm em/ Màn mưa nhòa những nét thân quen/ Tình yêu mới nở sao mà đẹp/ Một thoáng nhìn nhau, mưa cũng ghen (Qua mưa)
Ta đừng chờ một cơn ghen lồng lộn của trời đất! Trời đất ở đây cũng tôn trọng tình yêu của con người. Và qua cơn ghen thoáng nhẹ trận mưa đầu mùa, tình yêu lại bừng sáng: Trận mưa thu ào qua/ Nắng lại xòe diêm đầu lá ướt (Vào thu). Ngỡ như câu thơ tả cảnh, nhưng không, cảnh ở đây hòa trộn cùng tâm trạng con người, con người xòe diêm làm nắng.
Mùa thu là mùa của tâm sự, vì vậy là mùa của tình bạn, tình thơ, nhưng không phải ai cũng giầu sức tưởng tượng như tác giả mấy câu thơ này: Mùa thu không nắng/ mang mang gió/ ngả tím lên màu tím mắt ai. Mùa thu vắng bạn/ se se nhớ/ Thả lá, hòm thư động ngõ ngoài ? (Thu ngõ nhỏ).
Mùa thu là mùa êm dịu với những thoáng gió heo may, nhưng khí hậu nước ta, mùa thu cũng là mùa giông bão dữ dội. Sau trận bão, vườn tược xơ xác, ai không xót lòng. Tác giả hiểu được quy luật khắc nghiệt của trời đất, tôn trọng những gì còn lại mà tạo hoá ban tặng con người.
Nhưng đâu phải chỉ thế! Câu thơ còn gợi đến những mất mát, hẫng hụt của cuộc sống, đến cảm giác nâng niu trân trọng cái còn vừa hé nở…
Cái mất thì đã mất/ Cái xa đã xa dần/ Cái còn vừa đơm trái/ Người nhìn không nỡ ăn! (Sau bão). Tôi đã có dịp nhìn trái cây còn sót lại trong vườn mẹ sau cơn bão, xin chia xẻ với tác giả niềm xót sa vô hạn!
Mùa thu còn là mùa của hoài niệm khi ta đến một tuổi nào đó. Giữa Không gian chao chát gió/ Trời thu riêng lá thu bay khá giống một ngày thu nào, ta cùng người dan tay sóng bước. Nhưng là ai? Là ai? Ai khuất nẻo như sương khói? Ai bên tôi bóng nhỏ gầy? Dĩ vãng chỉ còn là ảo ảnh, thấp thoáng mờ chồng: Và em đồng hiện, em phân thân. Thời gian củ hành tôi bóc vỏ/ Kỷ niệm làm trận gió/ Đụng giây đàn tiếng ngân. Vậy ra em không chỉ là một người, em là tuổi trẻ một đi không trở lại, em là kỷ niệm những tan vỡ xót lòng…
Người thơ như đi trong thời gian không gian bất định, qua những chiếc lá bay, ông nhìn ra từng mảnh hồn thành phố, cũng là những mảnh của em, những mảnh của hồn mình: Lá thu bay những mảnh hồn thành phố/ Những mảnh em xao xác sau vai…
Ta được cùng nhà thơ đi ngược thời gian như bóc vỏ một củ hành, chỉ một chi tiết thơ cụ thể này đã bứt bài thơ khỏi nỗi u hoài xưa cũ. Lãng mạn đến cùng và hiện thực đến nơi cũng là nét riêng của Vân Long. Tôi không khỏi mỉm cười thấy ông rất “tỉnh đòn” sau trạng thái say mê đến mờ cả lý trí như trên:
Nghiền ngẫm cả mùa thu/ Một câu thơ hư ảo/ Mười lăm năm sau đưa được câu thơ lên trang báo/ anh bắt gặp người vê bài thơ anh châm điếu thuốc lào…(Khói thơ)
Không dừng lại ở đó, hết thu rồi sang đông, cây cối xơ xác. Tác giả không nhìn nó với tâm thế u ám như hiện thực, ông vẫn cảm được cái hơi ấm nhen lên từ trong tàn tạ: Cành phượng gầy guộc như khói/ Tỏa mùa đông mặt hồ…Giấu ở đâu hỡi khô khỏng, trụi trần/ Trái tim đỏ đủ thắp nghìn ngọn đuốc? (Tiềm ẩn), Tôi có một nhận xét thiên vị:
Nếu không sống ở Hà Nội lâu năm và không có một tâm hồn thơ tinh tế thì khó có được sự quan sát và thu nhận như thế!
Chào đón công cuộc đổi mới, ông ra riêng tập Vào thu (1990), vẫn ý thức được: tuổi trẻ của mình đã qua lúc nào mà không hay (đặc điểm người hoạt động quên thời gian): Bất giác đưa tay lên hất tóc/ Bỏ quên đâu mái tóc xanh dầy/ Xòe ra đôi sợi mang màu nắng/ Bắt chợt mùa thu vương kẽ tay.
Cảm xúc về thiên nhiên, về cảnh vật mùa thu, cuối cùng cũng là cảm xúc về con người. Yêu mến đến mấy, tác giả cũng không lộ liễu, mà chỉ thoáng nhẹ như thoáng gió heo may: Ai may áo mới cho Hà nội/ Vồng ngực ai căng đợi tỏ bầy (Thu cảm). Có lẽ mùa thu là mùa dễ tạo mốt thời trang. Nên gợi hứng từ câu thơ trên của nhà thơ, hẳn các nhà tạo mốt sẽ thiết kế được những kiểu dáng phù hợp, cùng nhà thơ tôn vinh vẻ đẹp của những cô gái trẻ Hà Nội, mùa thu…
(nguồn: Người Hà Nội 18/8/2010)