Vũ Từ Trang
Sau thời gian dài im hơi lặng tiếng, năm 2000, nhà văn Nguyễn Xuân Khánh cho ra mắt tiểu thuyết “ Hồ Quý Ly”, tạo thành hiện tượng văn học sôi động. Sách bán rất chạy. Nhà xuất bản cho nối bản, tái bản nhiều lần. Nhiều báo chí bàn tán ngợi ca. Có hội thảo khoa học về cuốn sách này. Ông trở thành người nổi tiếng.
Nhưng mãi sau này, tôi mới có dịp quen biết ông. Trước đó, nhà văn Lê Bầu, một người bạn thân của ông, đã đôi lần kể cho tôi nghe về cuộc đời cay cực, vất vả mà ông đã trải qua, thì tôi càng nể trọng.
Ông là người Hà Nội gốc. Cái làng quê Cổ Nhuế của ông nay đã biến thành phố xá. Có thời, gia đình ông sống ở phố Huế, một phố buôn bán sầm uất. Còn bây giờ, ông ở ngõ nhỏ thuộc phố Trần Khát Chân. Ông và gia đình đã sống mấy chục năm trên mảnh đất này. Diện mạo ngõ phố bây giờ khác xa với xóm nghèo ngày trước. Những căn nhà lá xập xẹ. Những bờ ao bờ chuôm thả đầy rau muống bè. Những khóm tre pheo tả tơi. Những người lao động lầm lũi. Những cống rãnh nước thải của thành phố đổ về. Xác chuột chết, lòng lợn lòng gà thối, những cọng rau ôi vật vờ trôi... Tôi muốn nhắc lại môi trường sống của nhà văn mấy chục năm từng gắn bó, để hiểu thêm những trang viết của ông sau này.
Cuộc đời mỗi con người có những khúc ngoặt bất ngờ. Ông kể, đang là sinh viên trường y, một trường đại học sang trọng ở Hà Nội, năm 1952, ông bỏ bút nghiên xin đi bộ đội. Nhiều người trong gia đình phải kêu lên, là ông có thần kinh không đấy? Những ngả đường hành quân, những buổi diễn tập và tình đồng đội đã thôi thúc ông cầm bút. Tryện ngắn đầu tay “ Một đêm ” in trên tạp chí Văn Nghệ Quân Đội, năm 1959 ; rồi tập truyện ngắn “ Rừng sâu”, Nhà xuất bản Văn học, in năm 1962, là những chứng chỉ cho ông bước vào con đường sáng tác văn học đầy cam go và nhiều giá
phải trả. Những ngày tháng đi dự Lớp bồi dưỡng những người viết văn trẻ, khóa 1, cho ông tiếp xúc nhiều nhà văn nhà thơ danh tiếng; đồng thời được sống cùng những người cầm bút cùng trang lứa, rồi sau này, họ đều là những nhà văn chủ lực tạo lên diện mạo văn học nước nhà. Học xong, ông trở về làm việc ở Tạp chí Văn Nghệ Quân Đội. Ông là cây bút năng nổ. Ấy rồi vướng mắc quan điểm nghề nghiệ
p, ông phải chuyển sang báo Thiếu niên tiền phong. Những năm đầu của cuộc chiến tranh phá hoại, ông làm phóng viên thường trú ở khu bốn. Năm 1983, ông về nghỉ hưu non. Đời ông lại sang một khúc ngoặt mới. Ông phải làm mọi việc nặng nhọc để có tiền nuôi con ăn học. Thợ mộc, thợ bốc vác, thợ cán mỳ sợi, bảo vệ kho lương thực. Có thời kỳ làm thợ may. Ông có đôi bàn tay may khéo léo, từng may cắt quần áo cho nhiều nhạc sỹ, họa sỹ. Một thời, túng quá, ông phải đi bán máu. Ông từng làm bí thư chi bộ tiểu khu Thanh Nhàn. Năm 1970, xóm nghèo Thanh Nhàn có điện nước sinh hoạt, người dân nơi đây vẫn nhắc, ấy là phần lớn nhờ công sức của ông.
* Minh họa của TN