Mấy tâm sự gửi các bạn cầm bút nhân đại hội Nhà văn VN lần thứ VIII
(quanh chuyện cầm quyền và cầm bút)
Tôi tuổi Tân Mùi (bát thập) không có tài làm nghề cầm bút nhưng cũng được hưởng nhiều thành quả mà nền văn học dân tộc cũng như của thế giới tạo dựng. Mọi người đều xuy tôn NHÀ VĂN (nên hiểu rộng là các nhà hoạt động văn học-nghệ thuật) là kỹ sư của tâm hồn , riêng tôi thì nên gọi các nhà hoạt động văn học nghệ thuật là bác sĩ-kiến trúc sư của tâm hồn. Kết quả của Đại hội lần thứ VIII của Hội Nhà văn VN làm cho tôi thất vọng.
Trước Đại hội thì ồn ào, trong Đại hội thì bát nháo, sau Đại hội thì im lìm, chỉ tổng kết là : có 700 hội viên đến dự,bầu được 15 vị vào Ban Chấp hành, chi phí 5 tỷ đồng.những tổng kết khác chưa thấy công bố.
Cầm bút là một trong 4 cái cầm mà xã hội đương đại rất quan tâm.Tôi xin mạo muội điểm qua 3 cái cầm khác là cầm sung,cầm quyền,cầm tiền để xem việc cầm bút quan trong như thế nào.
Con người trở thành người là biết chế tạo công cụ và dùng nó, công cụ đầu tiên là thứ để bảo vệ bản thân,b ảo v ệ c ộng đ ồng, chống thú dữ, gọi chung các công cụ đó là binh khí và bước ngoặt của binh khí là súng.Tóm lại con người cầm sung và còn cầm sung đến khi thế giới đại đồng.
Cầm quyền là như thế nào ?theo lịch sử nhân loại thì con người sống thành bầy đàn cũng như nhiều loại động vật khác, bầy đàn thì có con đầu đàn cai quản cái cộng đồng ấy, từ thời ăn lông ở lỗ đến cộng sản nguyên thủy,qua chiếm hữu nô lệ đến phong kiến rồi tư bản và tiếp theo; Trên thế giới đều có một người, một nhóm người, điều hành cai quản cộng đồng dân cư ấy trong một không gian nhất định (gọi là Nước) theo quy ước đã được thỏa thuân cùng nhau hay theo quy ước mà một người (Vua) hay nhóm người định ra gọi là cầm quyền.Một nhà chính trị nói thẳng ra là :”súng đẻ ra chính quyền”vậy hiểu rằng cầm quyền là cầm súng.
Vậy những quyền nào mà cần cầm :Trong Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945, Cụ Hồ đã nói rõ :- quyền bình đẳng,- quyền được sống, - quyền tự do, -quyền mưu cầu hạnh phúc
Tự do và bình đẳng về quyền lợi và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi.
Phát minh vĩ đại của con người là sáng tạo ra một vật thể trung gian đại diện để trao đổi hàng hóa, sức lao động, vật trung gian đó cũng có lịch sử của riêng nó theo từng giai đoạn của từng vùng địa lý riêng biệt, cuối cùng cũng tìm ra một loại vật thể quý hiếm, coi như không bị xuy thoái với thời gian là bạc và vàng, chúng có tên gọi chung là tiền.Mỗi nước có chế độ tiền tệ khác nhau, nhưng đều có thể quy ra vàng và ngược lại. Đồng tiền còn gắn bó với loài người có lẽ đến thế giới đại đồng.Chế độ Pôl-pốt thủ tiêu đồng tiền thì chế độ đó diệt vong.
Vinashin làm thất thoát 86.000 tỷ đồng, viết ra một con số đầy đủ là 86.000.000.000.000,đồng .Bình quân 86 triệu đồng bào cũng ghi băng con số đầy đủ là 86.000.000 người. Mỗi người mất 1 triệu đồng . Đối với các đại gia thì chẳng có gì đáng kể, nhưng 1 triệu đồng với người nghèo là mất ăn trong nửa năm, bốn gia đình nghèo là mất một mái ấm tình thương.Người cầm quyền đã giao cho bọn bất lương cầm tiền như thế. Đối với chế độ tư bản thì cầm quyền và cầm tiền có mối liên hệ với nhau như thế nào thì tôi chưa được học nên chưa biết, bạn nào am hiểu thì chỉ bảo thêm.
Nhân Đại hội nhà văn lần thứ VIII,ta nói về chuyện cầm bút.Lịch sử loài người giao tiếp với nhau qua ngôn ngữ , cho nên các nhà thông thái nói rằng :”ngôn ngữ là cái vỏ vật chất của tư duy”.
Con người lại phát minh ra chữ viết chính là để vật chất hóa tư duy, tình cảm để giao ti ếp v à truyền bá cho xung quanh và cả đời sau. Các nhà thông thái gọi chữ viết là trạng thái vật chất của tư duy. ngày xưa khoa học công nghệ chưa phát triển nên “lời nói gió bay”, ngày nay có máy ghi âm , lời nói là vật chất cụ thể nên Nixon bị bãi chức vì băng ghi âm là vật chứng không thể chối cãi.
Các bạn cầm bút nghĩa là các bạn chuyển cái vô hình thành hữu hình cho nên cầm quyền và cầm bút phần lớn là không tương thích, vì một sự việc có nhiều cách nhìn, cách cảm thụ khác nhau theo sụ tiến triển của không gian và thời gian và vị trí người cảm thụ,người bị trị hay cai trị.Nhà thơ Sóng Hồng có câu :” dung cán bút để chuyển xoay chế độ”, do vậy cầm quyền và câm bút là đối kháng.
Nửa thế kỷ trước, nhà văn Hà Minh Tuân có viết quyển Vào Đời,cách đây ¼ thế kỷ có phim Cô gái bên sông, toàn những chuyện động trời , bôi xấu chế độ… so với hiện trạng thì loại chuyện như thế đầy rẫy bẩy khiêng. Người cầm bút thường hay day sớm trong khi số đông đang còn say sưa hay ngái ngủ. Kẻ day sớm phá giấc ngủ của người khác, nhẹ thì bị mắng chửi, nặng thì bị đòn. Ngay người cầm quyền mà dạy sớm như Ô Kim Ngọc còn bị đòn nữa là. Đó chính là sự khó đồng nhất giữa cầm quyền và cầm bút.
Cầm quyền là làm chính trị, cầm bút là nói về thân phận con người.Làm chính trị vì .quyền lợi của một người, một nhóm người, một đảng phái, một quốc gia,hay một dân tộc.Cầm bút mà động chạm đến những lợi ích này là bị đòn. Đó là cách cầm quyền của các quan cai trị.
Tôi thấy một số bạn cầm bút không muốn Hội Nhà văn là một hội chính trị…tôi nghĩ các bạn ấy đã nhầm.Cầm bút đã hàm ý làm chính trị rồi. Hơn 70 năm trước có cuộc tranh luận sôi nổi về Nghệ thuật vị nghệ thuật và nghệ thuật vị nhân sinh, cuộc tranh luận đã ngã ngũ từ lâu. Nghệ thuật vị nhân sinh chính nghệ thuật gắn liền với chính trị.
Có nhà chính trị khá nổi tiếng đưa ra một định nghĩa :” chính quyền là khẩu sung và lọ mực”. Người cầm bút mà không có mực thì viết sao được, lọ mực là hàm ý của một nhà văn nổi tiếng khi được phỏng vấn về câu chuyện đang viết dở còn nằm trong lọ mực. Thâm ý của nhà chính trị kia là chính quyền phải giữ chặt khẩu sung và lọ mực.Rõ rang cây bút sẽ vô dụng khi không có mực.Ngày nay mực đã mất chức năng độc quyền.
Hiện nay có một điều đáng buồn là người cầm quyền không kiên nhẫn lắng nghe và thuyết phục người cầm bút và ngược lại người cầm bút nôn nóng với hiện trạng và dự cảm của tương lai.Cả hai cách ứng xử đều tổn hại cho dân tộc.
Một quan Thượng Thư dám dạy người cầm bút là đi theo lề phải, cần nói thẳng ra rằng đây là hiện tương thiểu năng về trí tuệ.Một trí tuệ siêu phàm đã đáp lại rằng :”chỉ có bầy cừu mới đi theo lề”.
Chỉ nửa cuối thế kỷ 20, nước ta trải qua 3 cuộc chiến tranh. Kháng chiến chống Pháp thì cực kỳ gian khổ;kháng chiến chống Mỹ thì cực kỳ ác liệt,cuộc chiến Tây Nam và Đông Bắc thì ác liệt và phức tạp, phức tạp ở chỗ “vừa là đồng chí, vừa là anh em”.Về nguyên lý cùng một hệ tư tưởng nhưng như một nhà triết học đã nói: “không có kẻ thù vĩnh viễn, cũng không có bạn hữu lâu dài, chính là quyền lợi”.,
Nhờ những thành tựu khoa học và công nghệ ngày nay, thế kỷ 21 gọi trái đất hình tròn là thế giới phẳng.Thế giới phẳng thì không có chỗ ẩn nấp, nửa địa cầu bên kia mà ho thì bên này cũng nghe thấy, làm chính trị bây giờ khó hơn thời xưa, thời 2 phe, 3 giai đoạn, 4 mâu thuẫn; ngày nay hát Quốc tế ca “vùng lên hỡi các nô lệ…”chỉ còn thấy nô lệ trong phim ảnh.Trên tivi và báo chí lề phải thì chuyện “tàu lạ” vào biển nhà ta, bắt anh em ngư phủ của ta rồi đòi tiền chuộc, trên đát liền thì cho thuê rừng đầu nguồn, 40 dự án nguồn của ta thì “người lạ” thắng thầu 90%, nhìn vào bản đồ thì nhung nhúc “người lạ”, ít thì một trung đoàn, nhiều thì một sư đoàn trải dài khắp bắc-trung-nam như bệnh đậu mùa.Người lạ vào nhà ta mà không đuổi đi được. đấy là tin chính thức trên các loại báo chí của ta. Điện của ta lao đao vì gói thầu do “người lạ” thực hiện đã chậm tiến độ những 2 năm vv…Dưa hấu của ta bỏ thối dọc theo cửa khẩu Tân Thanh vì…người lạ không mở cửa thông quan.
Thời kháng chiến gian khổ và ác liệt thì cầm quyền và cầm bút là đồng nhất vì cầm quyền xả thân vì nước ,nay cầm quyền lại xả nước vì than.Sự lệch pha giữa cầm quyền và cầm bút là tât yếu.
Người cầm bút như tôi xuy tôn là bác sỹ-kiến trúc sư của tâm hồn, là người chữa bênh và xây dựng xã hội. Xã hội nào cũng có khuyết tật, như thế mới biện chứng, xã hội nào cũng cần bác sỹ và kiến trúc sư.Người cầm quyền đừng coi người cầm bút như bọn chọc gậy bánh xe, bọn bới bèo ra bọ .Cầm quyền thì nhất thời (quan nhất thời)cầm bút thì vạn đại (dân vạn đại),với tâm thế như vậy thì Đại hội nhà văn lần thứ IX chắc có đọt biến.
Có 4 cái cầm :cầm sung, cầm quyền, cầm tiền, cầm bút, còn cái cầm thứ 5 là cầm nhầm . Cầm nhầm là tai hại nhất cho xã hội, còn kẻ cầm nhầm thì vinh than phì gia, các bạn cầm bút xin chớ cầm nhầm.
Cụ Già lẩn thẩn
3/9/2010