Và rồi, sự nghiệt ngã đến oái oăm của lịch sử lại diễn ra: từ đỉnh cao của thắng lợi buổi ấy, không mấy ai có thể nghĩ rằng đất nước lại phải mấp mé bên bờ vực của sự sụp đổ nếu không có Đổi Mới. Bắt tay vào xây dựng mới lại ngộ ra được một điều mà trầm tĩnh suy ngẫm thì hóa ra rất cũ : xây dựng khó hơn phá bỏ rất nhiều. Chẳng những khó mà còn bội phần gian truân.

Câu nói của Bác Hồ dạo nào “nếu nước độc lập mà dân không hưởng hạnh phúc tự do, thì độc lập cũng chẳng có ý nghĩa gì” ngẫm kỹ ra, mới thấy hàm lượng của sự gian truân ẩn chứa trong đó thật bội phần cam go mà nếu những đầu óc cạn nghĩ có khi chưa thấu được hết chiều sâu của tư tưởng ẩn chứa trong đó! Điều mà tầm mắt Hồ Chí Minh đã nhìn thấy trước và chỉ ra ngày 17.10.1945, tức là 45 ngày sau khi đọc Tuyên ngôn Độc lập, được chứng minh sống động trong hơn sáu thập kỷ vắt ngang hai thế kỷ từ những ngày xây dựng CNXH ở Miền Bắc và hơn ba mươi năm sau ngày 30.4.1975 lịch sử!

Sẽ càng thấm thía hơn điều đó khi hiểu thêm câu nói của Nelson Mandela, người phá bỏ chế độ A-pác-thai, anh hùng dân tộc của Nam Phi : “Chúng ta chưa có tự do, chúng ta mới giành được quyền tự do để có tự do”. Bao xương máu đổ ra để “giành được quyền tự do để có tự do”, nhưng để có tự do thực sự còn là một quá trình chiến đấu không kém phần cam go, mà có khi còn cam go bội phần. Bởi lẽ, phá bỏ tuy khó, song xây dựng thì khó hơn rất nhiều. Đó là chân lý cuộc sống.

Thực tiễn của tiến trình xây dựng đất nước trong hơn một phần ba thế kỷ qua kể từ 30.4.1975 đến nay đã khiến cho nhận thức của nhiều người, “qua một quá trình diễn biến đầy kịch tính”, đến gần được với chân lý cuộc sống ấy.

Chân lý ấy soi tỏ những gian truân vất vả để có thể “hưởng được hạnh phúc tự do” sau khi đã giành được độc lập, điều kiện tiên quyết để tiếp tục cuộc phấn đấu cho dân chủ và tự do nhằm đạt tới cuộc sống hạnh phúc. Chính vì thế, “để giành thắng lợi trong cuộc chiến đấu khổng lồ này … cuộc chiến đấu chống lại những gì đã cũ kỹ, hư hỏng, để tạo ra những cái mới mẻ tốt tươi… cần phải động viên toàn dân, tổ chức và giáo dục toàn dân, dựa vào lực lượng vĩ đại của toàn dân”, đây là lời căn dặn của Bác Hồ trong Di chúc.

Để có thể dựa vào lực lượng của toàn dân thì phải động viên toàn dân, tổ chức và giáo dục toàn dân. Đây là sứ mệnh của văn hóa. Quyết bứt lên khỏi thân phận của một nước kém phát triển với mức sống của đại bộ phận dân cư vẫn còn thấp và quá thấp, thì dồn sức phấn đấu cho sự tăng trưởng kinh tế là đòi hỏi sống còn.

Nhưng để đất nước phát triển một cách bền vững đúng như những tiêu chí mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu lên Tuyên ngôn Độc lập, thành lập nhà nước Cộng hòa với mục tiêu độc lập, dân chủ, tự do, hạnh phúc, thì phải cần đến văn hóa.

Về điều này, Phạm Văn Đồng có một khẳng định : “Đổi mới phải bắt nguồn từ, và bắt rễ từ mảnh đất văn hóa”, vì vậy mà nói “văn hóa là đổi mới, đổi mới là văn hóa”.

Theo ông: “Nói văn hóa là gợi , là mở, là không thỏa mãn cái đã có, là đi tìm chân trời, mà tìm không thấy đâu, vì đi tới thì nó lại lùi xa…Văn hóa là đi tìm chân trời…Làm thế nào? Sau chúng ta một hai năm thế kỷ, con cháu chúng ta sẽ đoán định.

Chúng ta không nóng vội, nhưng tiếp tục làm, làm ở đâu cũng được, đừng có sợ, đừng có sợ một chút nào những ý kiến khác nhau! Nếu tất cả giống nhau thì xã hội thật là buồn. Ai không chấp nhận được điều này là vô văn hóa, phản văn hóa. Và những người này không thiếu đâu. Và điều đó dễ hiểu. Vậy chúng ta sẽ tiếp tục”. [5]

Quả thật, để ông già lịch sử “dần dần trẻ lại” phải cần đến sức mạnh của văn hóa. Phải chăng, vào những ngày lịch sử đang ghi nhớ này, những lời trên cũng là những “tiếng vọng của lịch sử”, tiếng vọng của đất nước, “nước những người chưa bao giờ khuất”! Những tiếng vọng ấy đang khởi động được ý chí nhân dân, làm bùng lên sức năng động tự thân của khối quần chúng lớn lao từng làm nên lịch sử. Lịch sử đang và sẽ được viết tiếp.

…………………..

(5):”Văn hóa và  Đổi mới” Tác phẩm và bình luận-Bộ văn hóa thông tin tr.3, tr.119, tr.120 và tr.121

( Rút từ Tiếng vọng của lịch sử- Tuanvietnamnet