Chiều nay, 10/11, nữ họa sĩ Lê Hiền Minh vừa mở một cuộc triển lãm độc đáo theo thể nghệ thuật “sắp đặt”. Tên cuộc triển lãm là “Bố Hạo”.

Có 2 phòng trưng bày. Phòng thứ nhất gồm 1.000 vật thể được làm bằng giấy bản, có hình dáng của sách từ điển. Tất cả đều rỗng ruột và không có chữ. Tác phẩm sắp đặt này có tên Sách Từ Điển. Phòng bên cạnh tập hợp những bức ảnh chụp vật dụng còn lại của người bố của tác giả và ghi chép lại ký ức của nữ họa sĩ về người cha, phần này được đặt một tên như phụ trợ cho tên cuộc trưng bày chính về Sách Từ Điển, đó là “Còn lại | Rời rạc”.

Quay lại tại sao có cái tên “Bố Hạo”? Người bố mà nữ tác giả nói tới là nhà nghiên cứu ngôn ngữ Lê Dưỡng Hạo. Sinh thời ông từng làm việc ở ngay tòa nhà diễn ra triển lãm hôm nay với chức phận một người nghiên cứu Hán - Nôm vô cùng say mê với nghề. Ông mất 10 năm về trước, và giờ đây con gái của ông – một họa sĩ thành danh ở cả Việt Nam và nước ngoài – đã có cách tưởng nhớ cha mình bằng cuộc trưng bày tác phẩm thể “sắp đặt” (installation) theo chủ đề đã nói tới ở trên.

Và cũng chính họa sĩ Lê Hiền Minh nói thêm rằng “thế không lấy tên là Bố Hạo thì biết lấy tên gì bây giờ?” Theo cô lúc đầu cũng cân nhắc đến những cái tên khác như “Bố tôi”, “Tình cha”… nhưng đều thấy chúng có ý chung chung quá. Còn “Bố Hạo”, theo nữ họa sĩ, thì chỉ có một bố Hạo của cô ở trên đời này mà thôi!

Điều mà người xem chú ý rất nhiều là phòng trưng bày ngàn cuốn sách rỗng ruột. Ý tưởng này đã được nữ họa sĩ giải thích, cô làm như vậy như một lời tuyên bố thay cho “sự thất vọng của cha tôi về việc đại bộ phận chúng ta không biết đọc ngôn ngữ Hán – Nôm”. Điều ấy cũng có nghĩa là người dân chúng ta “hoàn toàn bị cắt đứt với chính nền văn hóa của tổ tiên mình”. Đây là một việc theo họa sĩ Lê Hiền Minh nó “liên quan đến văn hóa đọc, viết của giới trẻ ngày nay nữa…”

Trong tấm bảng giới thiệu về triển lãm, nữ họa sĩ trẻ Lê Hiền Minh đã viết trên đó: “Khi bắt tay vào chuẩn bị cho triển lãm cũng là khi những suy ngẫm về cha bắt đầu mở ra. Tôi phải đối mặt với những cảm xúc lẫn lộn mà tôi đã tránh né trong bao năm. Những cảm xúc đầy thách thức này trở về mạnh mẽ khi tôi xem lại những bức ảnh kỷ niệm, sổ tay, thư viết và rất nhiều những vật dụng khác của cha. Thật khó khi phải lục lọi trong ký ức để nhớ lại kỷ niệm mà tôi đã không muốn nhớ đến trong nhiều năm qua, để khi nhận ra bây giờ mình không còn nhớ gì mấy. Và dù 10 năm trôi qua, tôi vẫn không thể xem ảnh đám tang của cha. Tôi thấy sợ dù chỉ là chạm tay vào những bức ảnh này”.

Qua lời kể của Lê Hiền Minh, cha cô ông Lê Dưỡng Hạo là người rất yêu sách, thích đọc sách và mê mua sách. Và giờ đây với một phòng chất đầy sách như đã nói tới phía trên chính là Lê Hiền Minh thể hiện tình cảm kính trọng và yêu qúy vô vàn đối với phẩm chất yêu sách, chăm đọc của người cha mình.

Mọi người Việt chúng ta đều biết có cả trăm ngàn những sự báo hiếu và bày tỏ lòng biết ơn với bậc sinh thành và dưỡng dục. Cái cách mà họa sĩ Lê Hiền Minh thể hiện ở đây, sự thể hiện trong một cuộc trưng bày tác phẩm tại cái thế mạnh và chuyên nghiệp nhất ở cô – là lĩnh vực nghệ thuật sắp đặt – với đích gợi mở và nhớ lại những hình ảnh người cha thân yêu của cô quả thật đã đưa lại hiệu ứng tình cảm với người xem. Chúng tức thì tạo nên sự thông cảm, như thứ liên thông cảm xúc truyền tới những người dự khán lần đầu tiên tiếp cận với vật thể mang tính cách mỹ thuật trưng bày.

Tôi quan sát thấy nhiều người xem dừng lại rất lâu bên những cuốn sách làm bằng giấy dó với sự tò mò muốn biết nó được làm bằng tay như vậy đã mất bao nhiêu thời gian (nghe nói kéo dài cả năm!). Hoặc có người ngắm chăm chú mấy bức ảnh chụp về đời sống đơn sơ thường ngày thời bao cấp, thời mà mọi người “cùng nghèo khổ”. Đó là ảnh người cha của nữ họa sĩ đạp xe đạp đèo con ngồi trên cái gióng phía trước của chiếc xe; ảnh khác là ông hơi nghiêng mình trên chiếc ghế mây và để con gái mình tươi cười nghịch ngộ dẵm nhảy lên đùi lên ngực bố cũng như tấm ảnh miêu tả làm nổi bật 2 chồng tài liệu cũ kỹ chắc là mốc ẩm mà người cha cô gìn giữ hồi còn công tác. Chính những cái đó khiến nhiều người lớn tuổi như chúng tôi cảm động nhớ về một thời…          

Được biết nữ họa sĩ Lê Hiền Minh sinh năm 1979, tại Hà Nội, hiện sống tại TP. Hồ Chí Minh. Cô tốt nghiệp Học viện Mỹ thuật Cincinnati, Ohio, Hoa Kỳ, chuyên khoa Hội họa. Cô từng có 3 triển lãm cá nhân ở Mỹ và Việt Nam và đây là cuộc triển lãm lần thứ 4 của Lê Hiền Minh.

Điều cuối cùng muốn viết lên đây, tuy là điều cô họa sĩ trẻ muốn tránh nói đến nhất. Đó là Lê Hiền Minh là con gái duy nhất của họa sĩ rất nổi tiếng Nguyễn Thị Hiền. Và cô chính là cháu ngoại của nhà văn Kim Lân (ông đã mất năm ). Cậu ruột cô là họa sĩ nổi tiếng Thành Chương. Một gia tộc như vậy - nơi Lê Hiền Minh sinh ra và lớn lên, trưởng thành là một nữ họa sĩ thành danh - rõ ràng càng rất đáng tự hào...  

Sau cuộc triển lãm lần này tại Hà Nội (11/2012), nội dung trưng bày của nữ họa sĩ Lê Hiền Minh sẽ được tổ chức tại Thành phố Hồ Chí Minh vào năm tới, 2013.

Điều cuối cùng muốn viết lên đây, tuy là điều cô họa sĩ trẻ muốn tránh nói đến nhất. Đó là Lê Hiền Minh là con gái duy nhất của họa sĩ rất nổi tiếng Nguyễn Thị Hiền. Và cô chính là cháu ngoại của cố nhà văn với những văn phẩm bất hủ Kim Lân. Cậu ruột cô là họa sĩ tài hoa Thành Chương. Và các em mẹ cô cũng là những họa sĩ có những đóng góp nhất định với nghề hội họa. Ông nội cháu là cụ Lê Tư lành, một người uyên bác; và bác ruột bên bố cháu là Tiến sĩ Lê Đăng Doanh rất nổi tiếng trong lĩnh vực nghiên cứu kinh tế... Song điều mà cô tránh nhắc đến chuyện "con ông nọ cháu bà kia" như thế đơn giản vì nghĩ mình không thể là cái bóng sống nhờ sự che chở bảo trợ từ những người tiếng tăm lẫy lừng, dù đó là người thân ruột thịt. Lê Minh Hiền muốn là mình, tự đi lên và tiến tới đích nghệ thuật vinh quang từ sức lực phấn đấu của chính mình, không thích dựa bóng cây đa cây đề nào cả.

Tuy nhiên ở khía cạnh khác, xin có vài lời với cháu Lê Hiền Minh thế này, một gia tộc như vậy với góc nhìn từ người trong giới văn học nghệ thuật, và rộng ra là xã hội cũng thế - nơi cháu Lê Hiền Minh con bố Hạo được sinh ra và lớn lên, trưởng thành như một nữ họa sĩ thành danh hiện nay - rõ ràng là điều càng đáng tự hào chứ sao...

Xóm Chuối, 10/11/2012

Vệ Nhi