Bài thơ “KHẤN ĐỘNG THỔ”
Của NGUYỄN HỒNG HÀ

Trên khen ta lính chiến hào
Cho ta một mảnh đất ao làm nhà
Được ngày động thổ gọi là
Ta ngồi ta vái gần xa đất trời
/
Thưa rằng tín chủ là tôi
Vốn quê tỉnh Bắc, vốn nòi nông dân
Vốn nhà rơm rạ, cù lần
Nửa đời chinh chiến phong trần về đây
/
Tưởng rằng: da ngựa bọc thây
Nào ngờ còn có vận may mỉm cười
Nhờ mấy thằng bạn chết rồi
Đứa nằm che đạn đứa ngồi đỡ bom
Cho nên thân xác mới còn
Đem về mà tặng vợ con thế này
/
Cầu cho yên ả từ đây
Xin đừng vạ gió tai bay làm gì
Cầu cho ma quỉ biến đi
Đất này chim chóc tụ về sớm hôm
Nhà cao hây hẩy gió nồm
Chén cơm thì ngọt, bát cơm thì đầy

19-10-1995
Trích Tuyển tập thơ Việt Nam 1975-2000 tập 2 trang 13

 Lời bình :
Đối với đời người, làm nhà là một việc hệ trọng. Sau khi có đất rồi, căn cứ vào tuổi tác, định ngày làm nhà thì lễ động thổ là không thể thiếu được.Trong lễ động thổ, ngoài những vật phẩm, hương hoa nải quả và các nghi lễ theo quy đinh thi lời Khấn động thổ trong buổi lễ được thực hiện với tất cả sự thành kính, nghiêm trang theo ngôn ngữ của bài khấn đã định sẵn. Lời Khấn động thổ trong bài thơ trên của Nguyễn Hồng Hà là bài khấn « nôm » giản dị, chân tình gợi bao nỗi niềm thương cảm, bao trăn trở nghĩ  suy của một « tín chủ » đã từng là bộ đội trở về sau những năm tháng chiến đấu ác liệt. Ngôn ngữ mộc mạc, ý tứ giản dị làm cho bài thơ lôi cuốn hấp dẫn ngay từ dòng đầu: Trên khen ta lính chiến hào / Cho ta một mảnh đất ao làm nhà. Tác giả kể về xuất xứ mảnh đất mà mình có được: Là người lính sau chiến tranh, đất là đất được cấp trên cho, đó là mảnh đất ao phải san lấp mới có thể làm được nhà. Như vậy đất là đất hợp pháp theo diện chính sách chứ không phải là đất lấn chiếm, đất lợi dụng chức quyền mà có. Và lễ động thổ cũng làm đơn sơ cốt ở sự thành tâm với trời đất, thánh thần. Sự thành tâm ấy được thể hiện khi tác giả bộc bạch gia cảnh của mình.Chỉ bốn dòng lục bát, nhà thơ giới thiệu về mình một cách khái quát nhưng rất đầy đủ: quê quán, thành phần xuất thân, gia đình, sự nghiệp... Với các điệp từ vốn quê, vốn nòi, vốn nhà... vừa nhấn mạnh bản chất chân quê vừa giới thiệu cuộc đời bộ đội xông pha trận mạc của tác giả. Những từ Hán Việt : tín chủ, chinh chiến, phong trần... càng làm tăng thêm tính chất thiêng liêng của lời cầu khấn, nghiêm trang song vẫn không dấu được yếu tố tự trào của nhà thơ.
Đoạn thơ sau, tín chủ Nguyễn Hồng Hà kể về sự tồn tại của mình bằng giọng thơ chơi chơi đầy chất lính. Ngôn từ có vẻ khinh bạc mà ẩn chứa trong đó sự xót xa, thương cảm. Những tưởng rằng, nào ngờ, vận may, cho nên đặc biệt là câu thơ: Nhờ mấy thằng bạn chết rồi / Đứa nằm che đạn, đứa ngồi đỡ bom / Cho nên thân xác mới còn / Đem về mà tặng vợ con thế này. Nói bạo miệng như vậy về sự hi sinh của đồng đội mình, Nguyễn Hồng Hà đã viết rất chân thật về cái chết của đồng đội và sự sống, sự tồn tại của những người còn lại trên đời này. Anh không úp mở, văn chương, không những lời hoa mĩ mà nói thẳng tuột: Nhờ mấy thằng bạn... Cho nên thân xác mới còn... Một lần nữa, sự tri ân của người lính đối với đồng đội hi sinh được thể hiện chân thực và thẳng thắn với tư cách những người cùng chung chiến hào, cùng trải qua những gian khổ, hi sinh. Ngôn ngữ và giọng thơ tạo nên chất độc đáo của bài thơ.
Cầu mong của người lính cũng thật giản dị: Cầu cho yên ả...: Cầu cho cuộc sống thanh bình, đầm ấm trong căn nhà của tín chủ. Không cầu mong giầu sang phú quý chỉ ước ao một sự yên ả, bình thường, giản dị như bao nhiêu người đang sống khác.  So với các bậc đại gia lầu cao cửa rộng thì ngôi nhà của tín chủ Nguyễn Hồng Hà chẳng là gì. Song so với những đồng đội đã hy sinh thì ngôi nhà đó thật to lớn, thật vĩ đại. Do đó Khấn động thổ là lời cảm tạ tri ân của người lính còn sống với đồng đội đã hy sinh và cầu mong một cuộc sống yên lành cho người còn lại ở quê hương và ở chính ngôi nhà của tín chủ. Có lẽ chất lính, giọng điệu khinh bạc, thẳng đuột của Nguyễn Hồng Hà đã tạo được ấn tượng mạnh của bài thơ đối với người đọc.

       Thanh Ứng