Trang chủ » Bầu bạn góp cổ phần

VĨNH BIỆT NHÀ THƠ, GS, NHÀ GIÁO NHÂN DÂN ĐINH PHẠM THÁI

Phạm Quang Đẩu
Thứ hai ngày 13 tháng 3 năm 2023 9:28 AM


Trong số hơn một nghìn hội viên Hội NVVN hiện nay thì chỉ có bác Đinh Phạm Thái là nhà thơ có thêm đủ chức danh khoa học, là giáo sư, tiến sĩ khoa học và nhiều năm giảng dạy tại Khoa Luyện kim, Đại học Bách khoa Hà Nội, gần 30 năm về trước ông đã được Nhà nước trao danh hiệu Nhà giáo nhân dân.

Còn một sự độc đáo này nữa. Cách nay 17 năm tại Văn Miếu, Quốc Tử Giám(Hà Nội) có lễ kết nạp hội viên Hội NVVN, bác Đinh Phạm Thái trong số các hội viên mới. Hàng bia đá đặt trên lưng rùa khắc tên các vị tiến sĩ có hai cụ tổ của nhà thơ Đinh Phạm Thái, là Tiến sĩ Đinh Nho Công(1637-1695) và Hoàng giáp Đinh Nho Hoàn(1671-1716). Các vị tiên liệt tiến sĩ về văn chương, nhiều hậu duệ dòng họ Đinh Nho thời hiện đại tiếp nối đều là tiến sĩ về khoa học công nghệ, chỉ riêng Đinh Phạm Thái kiêm thi sĩ, âu cũng nằm trong dòng chảy liên tục suốt mấy trăm năm của một dòng họ khoa bảng nổi tiếng đất Hương Sơn.

Từ nhiều năm về trước bác Đinh Phạm Thái đã có thơ đăng trên các báo đại chúng, trong đó có báo QĐND cuối tuần, nơi tôi từng công tác. Bài Cái roi ngày ấy của bác đoạt giải cao nhất trong một cuộc thi thơ lục bát của báo Giáo dục& thời đại. Có cậu bé một lần nghịch dại bị mẹ cầm roi đét cho mấy cái, lớn lên anh đi bộ đội hy sinh ở Trường Sơn. Câu kết thấm thía nỗi đau trong lòng bà mẹ liệt sĩ: Chân run, quờ chiếc gậy mòn/Sợ cầm phải cái roi còn đâu đây. Một Phố Châu bình dị của quê hương, với tấm lòng tràn đầy yêu thương Đinh Phạm Thái đã có bài thơ hay in ở Văn Nghệ Quân Đội ngày ấy: Đêm phố Châu/Đường mòn mờ trăng/Hạt mây khô rơi vào khoảng lặng/Mắt em chờ...Nứa nổ suối lưu huỳnh/Lư trầm hương tâm linh/Hồn biên giới dấu chân Hải Thượng/Cỏ cây hoang cứu sống con người. Cũng viết về quê hương, ông còn có bài trên QĐND cuối tuần: Mai ta về Hương Sơn/Lên tận nguồn sông Phố/Gió Lào/Con hươu sao cọ sừng trăng khuyết... Làm khoa học mà đầu óc không khô khan duy lý, thơ ông luôn tự nhiên, nhuần nhị: Kìa em cười lúm má hồng/Đi trong se lạnh mà không thấy chiều(Không đề); Em níu giữ trái điều bằng chiếc sào cong/Anh vô ý chạm vào gai mắc cỡ/Một chút đau như là để nhớ (Một thoáng Đồng Nai)... Đến nay Đinh Phạm Thái đã trình làng bốn tập thơ trữ tình-thế sự, tập nào cũng có nhiều bài đặc sắc, xúc động lòng người.

Một lần bác rủ tôi về quê, làng Gôi Mỹ thuộc Sơn Hòa, Hương Sơn, Hà Tĩnh. Một miền quê nghèo lụt lội, song là vùng quê văn hiến, có truyền thống chống ngoại xâm. Bác kể, dòng họ Đinh Hương Sơn khởi nguồn từ cụ tổ là Đại tướng quân Đinh Điền, một trong bốn bạn cờ lau thuở hàn vi của vua Đinh Tiên Hoàng- Đinh Bộ Lĩnh(924-979). Sách Nghệ An ký của Bùi Dương Lịch cũng có đoạn ghi về cụ tổ họ Đinh Hương Sơn : “Đời Lê Hy Tông năm Chính Hòa thứ 13(1692), Tham chính Sơn Tây là Đinh Nho, khi khảo xét(thành tích) đứng vào loại ưu, được thăng Thiêm đô ngự sử. Con cháu đông đúc, các đời có người văn học...” Cụ Đinh Nho Hoàn có tên trên bảng vàng tại Quốc Tử Giám, Hà Nội trong kỳ thi Canh Thìn, niên hiệu Chính Hòa thứ 21(năm 1700), đỗ Hoàng giáp. Sau gần 2 năm đảm nhiệm chức Hiến sát sứ Sơn Tây, tháng 8-1704 cụ được triều đình bổ Đốc trấn Cao Bình(tức Cao Bằng). Trong thời gian khoảng 5 năm làm đốc trấn, cụ có công mở mang giao thương ở miền biên viễn và giảm phiền hà cho dân, một số thương lái Hoa đã dựng bia tại địa phương để ca tụng công đức của cụ. Khoảng năm 1710 cụ được triều đình bổ dụng trở lại kinh thành Thăng Long với chức Hữu thị lang bộ Công, sau được cử làm phó sứ trong đoàn sứ thần sang triều Thanh, không may bị bệnh mất trên đường đi. Sự nghiệp văn học của Hoàng giáp Đinh Nho Hoàn khá rực rỡ. Tổng tập văn học Việt Nam, tập 6, thời Trịnh-Nguyễn phân tranh(Nhà xuất bản Khoa học xã hội, năm 2000) đánh giá: “Thơ Đinh Nho Hoàn nhuần nhị, ngọt ngào và chứa chan những tình cảm, ý vị, đẹp đẽ, thể hiện nồng nàn lòng yêu quê hương đất nước và niềm tự hào dân tộc.”

Nhà thơ đương đại Đinh Phạm Thái còn có người anh ruột là nhà thơ tiền chiến Quỳnh Dao, tên thật là Đinh Nho Diệm. Mới 19 tuổi, thi sĩ Quỳnh Dao đã có tập Tiếng chuông chiều, in chung với Liêu Kỳ Lộc, do Thụy Ký ấn hành năm 1937. Hai năm sau, ông cho ra mắt bạn đọc tập thơ riêng Tơ trăng, gồm 25 bài và lọt vào mắt xanh của Lê Tràng Kiều với lời nhận xét: “Càng đọc càng lạ, càng về sau bao nhiêu càng huyền ảo bấy nhiêu”. Thời gian Quỳnh Dao xuất hiện trên văn đàn chỉ khoảng 5 năm, ông dành cả cuộc đời còn lại dấn thân vào trường tranh đấu. Ông tham gia cách mạng từ năm 1944. Theo báo Cứu Quốc, cơ quan tuyên truyền của Tổng bộ Việt Minh ra ngày Thứ bẩy 12-1-1946, Đinh Nho Diệm trong số 74 vị ứng cử Quốc dân đại hội tại Hà Nội trong cuộc Tổng tuyển cử đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Từ sau ngày Toàn quốc kháng chiến ông lên chiến khu Việt Bắc, rồi bẵng một thời gian dài gia đình không có tin tức, bị coi là “mất tích”. Mãi nhiều năm sau này, Đinh Phạm Thái qua lời kể của những bạn tù Hỏa Lò với anh mình, đã chắp nối lại các sự kiện để có cái nhìn xuyên suốt về cuộc đời hoạt động đầy sôi nổi, cũng vụt tắt một cách bất ngờ của nhà thơ, nhà cách mạng Đinh Nho Diệm. Vào giữa năm 1947, trên đường đi công tác bên bờ sông Lô, Tuyên Quang ông bị trúng loạt đạn “đum đum” của máy bay Pháp. Đinh Phạm Thái có bài Tìm mộ- tưởng nhớ anh Diệm, thật cảm động: Cất tiếng gọi anh thăm thẳm núi/Thành Tuyên chạng vạng trời sâu/Ngày anh đi em còn để chỏm/Giờ sao đã đốm giữa bờ lau/Dòng Lô cuộn vòng như chuỗi bạc/Rặng Lai bóng xoáy mặt ghềnh/Em chỉ muốn tìm trong đất đá/Một chút gì xương thịt nơi anh...

Tôi còn ấn tượng về khả năng thấu hiểu Truyện Kiều của nhà thơ Đinh Phạm Thái. Năm 2020, Hội Kiều học Việt Nam mở cuộc thi Bạn đọc thuộc Kiều, trước ban giám khảo, bác thuộc lòng cả tập với 3254 câu lục bát và phân tích khúc triết từng tình huống, điển tích, kết quả đã đạt giải xuất sắc. Hôm rồi tôi đến thăm tại nhà riêng, bác đang bị bệnh tật đeo bám, song vẫn lạc quan yêu đời, đặc biệt sự hào hứng, yêu thích Truyện Kiều không hề giảm sút. Khi chia tay, bỗng bác hỏi tôi, anh có nhớ câu của Kim Trọng trong lần gặp lại Thúy Kiều sau 15 năm lưu lạc không? Tôi lúng túng, bác cười đọc luôn:Trời còn để có hôm nay/Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời/Hoa tàn mà lại thêm tươi/Trăng tàn mà lại hơn mười rằm xưa...

Trời còn để đến hôm nay...Và đau đớn thay, “trời” chỉ để nhà thơ-nhà khoa học-nhà giáo của chúng ta trên dương thế đến ngày “hôm nay” thôi! Tuổi cao, bệnh trọng bác Đinh Phạm Thái đã từ trần vào hồi 4 giờ 30 phút ngày 12-3-2023, hưởng thọ 87 tuổi. Lễ viếng từ 9h15 đến 10h15 ngày 15-3-2023 tại Nhà Tang lễ quốc gia 5 Trần Thánh Tông, Hà Nội. Lễ truy điệu cùng ngày và hỏa táng tại Đài Hóa thân hoàn vũ, Hà Nội.

-------------------------

Ảnh kèm bài: Nhà thơ, GS.TSKH.Đinh Phạm Thái(1937-2023)