Hôm rồi có người bạn ở Hồng Ngự - Đồng Tháp email về cho 1 tập tư liệu Thơ Bút Tre. Thơ Bút Tre là nhất rồi, lâu nay cũng biết, nhưng biết ít (biết hơi hơi). Nay xin tản mạn đôi dòng gọi là góp cổ phần .
Thơ Bút Tre đọc thì hay, làm thì không dễ, thơ làm theo lối “cưỡng từ, đối nghĩa, sữa dấu, ép dần” là độc nhất vô nhị của Việt Nam. Cốt lõi của thơ là dòng thơ có tính trào phúng cộng thêm chất dung tục. Khi tục thì lồ lộ, khi thì tục mà thanh, khi thì thanh mà tục … đáp ứng được thị hiếu của người đọc cần những phút thư giãn, những nụ cười sảng khoái để quên đi những lo âu, phiền muộn trong đời thường ….
Cách dùng chữ thật độc đáo, đa dạng. Ở đây đơn cử 1 dạng là : chữ cuối của câu trên liền với chữ đầu của câu kế phải là danh từ, tĩnh từ, động từ … kép, nghĩa thì rõ ràng, vần thì mượt mà suông sẽ như :
Địa danh : - Anh đi công tác Căm Pu
Chia chiến lợi phẩm ở tù ba năm . KAM PU CHIA
- Anh đi công tác bản Mường
Tè xong một cái lên đường về ngay. MƯỜNG TÈ
- Anh đi công tác Pờ Lay
Cu dài dằng dặc biết ngày nào ra PLEI KU
- Còn em ở lại Buôn Ma
Thuột đi, thuột lại thằng cha láng giềng. Buôn Ma Thuột
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Con người : - Bắc Ninh có cậu Nguyễn Trùng
Dương, vật khỏe quá cả vùng thất kinh.
- Chị em nô nức đặt vòng
Hoa mồ liệt sĩ tỏ lòng biết ơn.
- Chị em mặc váy đánh cầu.
Lông bay phơ phất trên đầu các anh.
- Chị em du kích giỏi thay.
Bắn tàu bay Mỹ rơi ngay cửa mình .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Còn nhiều lắm, tản mạn đến đây thôi.
Ở Miền Nam có dạng thơ lẩy (bây giờ gọi là nhái hay chế) thơ Lục Vân Tiên của Đồ Chiểu như :
Vân Tiên cõng mẹ trở ra,
Đụng phải cột nhà cõng mẹ trở vô
Vân Tiên cõng mẹ trở vô.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Thì trường phái BÚT TRE chế lại như sau, mà theo tôi biết có đến 7 – 80% dân Việt Nam đều biết và thuộc bài thơ nầy :
Hôm nay mồng tám tháng ba.
Chị em phụ nữ đi ra, đi vào.
Anh em thấy vẫy tay chào.
Chị em phấn khởi đi vào đi ra .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rộng lớn như thể nước Nga.
Người ta đâu cấm thụt ra thụt vào,
Nhỏ bé như thể nước Lào
Cũng không có cấm thụt vào thụt ra .
Chỉ riêng có Việt Nam ta .
Tại sao lại cấm thụt ra thụt vào.
ĐỘC ĐÁO Trong tập tài liệu có cảnh báo quan trọng cho người làm thơ BÚT TRE , cần phải ghi nhớ :
Làm thơ nên tránh vần ỒN
Kẻo không đụng đến cái l … chị em .
Năm tôi mười tuổi (năm 1961), đi chơi ở xóm, có mấy anh lớn tuổi hơn (khoản 15,16 tuổi) dạy cho bài thơ Vân Tiên :
Vân Tiên ngồi dựa bụi môn.
Chờ cho trăng lặn bóp l … Nguyệt Nga.
Nguyệt Nga thấy vậy không la.
Để cho nó bóp đến ba, bốn lần.
Đọc đi, đọc lại vài ba bận là thuộc , về đến nhà hát nghêu ngao, Mẹ tôi giật mình, bắt cúi xuống đánh 5 roi thẳng tay, hỏi thằng nào dạy mầy bài nầy, xong Mẹ đến nhà mấy anh nọ xạt cho 1 trận, mắng vốn cha mẹ của mấy anh đó luôn, trận đó tởn đến bây giờ (viết đến đây tôi nhớ Mẹ tôi quá !), nhưng mấy câu thơ trên thì không quên được.
Lớn lên lấy vợ, rồi có con, mấy đứa nhỏ khoái bố ru ngủ bằng thơ Lục Vân Tiên, chứ không thích tân nhạc hay vọng cổ (có lẽ do gien di truyền).
Mình ru : - Vân Tiên ngồi dưới gốc dừa.
Dừa khô rụng xuống bể đầu Vân Tiên.
- Vân Tiên cõng mẹ trở ra .
Đụng phải cột nhà cõng mẹ trở vô.
Vân Tiên cõng mẹ trở vô.
Đụng phải con gà cồ cõng mẹ trở ra .
- Vân Tiên ngồi dựa bụi môn.
Chờ cho trăng lặn … chụp đồn thằng Tây.
( cải biên như thế tạm dược chứ quí vị ?)
Mấy đứa con ngày nay đã lớn, đã lập gia đình …. Mình tiếp tục ru cháu nội, cháu ngoại bằng những vần thơ Lục Vân Tiên, thơ Bút Tre ghi trên ……..
Có một nhà thơ Việt Nam, không nói đến cái ấy, đọc xong thì biết ngay là cái ấy, xin trích :
Thuyền từ cũng muốn về Tây Trúc.
Trái gió cho nên phải lộn lèo.
Chắc hẳn quí vị đã biết Tựa bài thơ và tác giả là ai rồi chứ !
Bái phục , Bái phục Bà Chúa Thơ Nôm.
23/11/2012 TRỊNH KIM THUẤN sưu tầm