Bác Hồ không chỉ là Anh hùng giải phóng dân tộc, Danh nhân văn hoá thế giới mà còn là một nhà thơ lỗi lạc. Đối tượng phản ánh trong thơ Bác rất phong phú, trong đó thiếu niên, nhi đồng chiếm một vị trí rất quan trọng với số lượng không nhỏ. Thơ Bác viết cho thiếu nhi được thể hiện qua các thể thơ truyền thống của dân tộc, ngôn ngữ dể hiểu, ý tứ rỏ ràng, mang tính giáo dục xã hội tư tưởng rất cụ thể mà sâu sắc.
Bài thơ đầu tiên bác viết cho thiếu nhi là bài “kêu gọi thiếu nhi”, viết năm 1941, trong đó Bác khẳng định
“… trẻ em như búp trên cành,
Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan…”
Thế nhưng, trong điều kiện cách mạng chưa thành công, dân ta còn trong vòng nô lệ, thì các em cũng chưa có được cuộc sống ấm no hạnh phúc.Từ đó bác kêu gọi thiếu nhi trong cả nước đoàn kết góp sức chung tay cùng người lớn trong công cuộc giải phóng nước nhà:
“…Vậy nên trẻ em nước ta
Phải đoàn kết lại để mà đấu tranh
Trẻ em cũng góp phần mình một tay…”
Và với tinh thần lạc quan tin tưởng vào ngày cách mạng thành công, Bác lại khẳng định một cách chắc chắn rằng:
“…Bao giờ đuổi hết Nhật, Tây
Trẻ em ta sẽ là bầy con cưng…”
Đặc biệt trong bài thơ “trẻ chăn trâu” viết năm 1942, Bác không chỉ cảm thông chia sẽ nỗi thống khổ cùng các em sống trong điều kiện cùng cực, mà còn chỉ ra nguyên nhân của sự thống khổ ấy:
“…Vì giặc Nhật, giặc Tây tàn bạo
khiến dân ta nước mất nhà tan
Trẻ em cũng bị cơ hàn xót xa…”
Để rồi từ đó, nâng các em lên thành người chủ tương lai của đất nước, thành một lực lượng cách mạng, chỉ ra con đường để các em phấn đấu vươn lên làm chủ cuộc đời mình:
“…Nhi đồng cứu quốc, hội ta
Ấy là lực lượng, ấy là cứu tinh
Ấy là bộ phận Việt Minh…”
Cách mạng tháng tám thành công, niềm mong ước của Bác Hồ đã trở thành hiện thực, các em được sống trong niềm hoan ca, trong tình thương yêu bao la của bác. Ngay từ tết trung thu đầu tiên của đất nước độc lập, ngày 17/9/1945 Bác đã viết thư gửi các em thiêu niên nhi đồng “tết trung thu với nền độc lập” chia sẽ với các em niềm hân hoan của người dân của một nước tự do, độc lập. Từ đó hàng năm, cứ vào dịp Trung thu Bác lại có thư chúc tết các em thiếu niên nhi đồng trong cả nước.
Thơ chúc tết trung thu là một trong những nét đặc sắc của thơ Bác. Tuỳ theo điều kiện hoàn cảnh của đất nước mà Bác có thơ chúc tết trung thu với những lời dạy bảo ân cần, chăm sóc chu đáo phù hợp với tình hình nhiệm vụ cách mạng của đất nước. Nhân dịp trung thu năm 1951, khi cuộc kháng chiến chống Pháp trường kỳ của nhân dân ta đi vào giai đoạn phản công, trong niềm vui chung ấy, Bác đã gửi đến các em những vần thơ tha thiết yêu thương:
“…Trung thu trăng sáng như gương
Bác Hồ ngắm cảnh nhớ thương nhi đồng
Sau đây Bác viết mấy dòng
Gửi cho các cháu tỏ lòng nhớ nhung…”
Trung thu năm 1952, Bác lại gửi cho các cháu thiếu niên, nhi đồng bài thơ chúc tết Trung thu thấm đẫm tình thương yêu, nhưng cũng định hướng cho các em những mục tiêu phấn đấu rất cụ thể:
“…Ai yêu các nhi đồng
Bằng Bác Hồ Chí Minh
Tính các cháu ngoan ngoãn
Mặt các cháu xinh xinh
Tuỳ theo sức của mình
Để tham gia kháng chiến
Để gìn giữ hoà bình
Các cháu hãy xứng đáng
Cháu Bác Hồ Chí Minh…”
Lời thơ đã trở thành lời ca bất hủ cho bài hát truyền thống của thiếu nhi Việt nam hơn nữa thế kỷ nay mỗi dịp Trung thu về.
Trung thu năm 1953, lời thơ chúc tết Trung thu của Bác lại mang một niềm vui khác, mà theo như Giáo sư Hoàng Xuân Nhị đánh giá là như một bản báo cáo nghiêm túc với các cháu nhi đồng những đặc điểm nổi bật trong năm của đất nước, với một thái độ quí trọng nâng niu ấm áp:
‘…Chín Tết Trung thu,
Tám năm kháng chiến.
Các cháu khôn lớn
Bác rất vui lòng.
Thu này Bác gửi thơ chung
Bác hôn các cháu khắp vùng gần xa.
Thu này hơn những thu qua,
Kháng chiến thắng lợi gấp ba bốn lần…
Khắp nơi Nam, Bắc, Tây, Đông
Đưa tin thắng lợi, cờ hồng tung bay.
Các cháu vui thay, Bác cũng vui thay,
Thu sau so với thu này vui hơn…”
Trung thu năm 1954, sau khi có thư chúc tết các em, Bác còn viết hai câu thơ như một lời dự đoán tiên tri cho những mùa trung thu sau của đất nước:
“…Bao giờ Nam Bắc một nhà
Các cháu xúm xít thì ta vui lòng…”
Có thể nói, thơ viết về thiếu niên nhi đồng của Bác hồ là một tài sản tinh thần vô giá đối với các thế hệ thiếu nhi Việt nam. Bỡi trong đó các em không chỉ được sống trong tình thương yêu bao la của Bác, mà còn tìm thấy cho mình những bài học thiết thực để phấn đấu vươn lên thành con ngoan, trò giỏi, thành những người chủ thực sự của tương lai nước nhà.
Mặc dù Bác đã đi xa 40 năm, nhưng những vần thơ của Bác vẫn nồng ấm tình yêu thương bao la đối với thế hệ mầm non đất nước. Ngày nay cứ mỗi độ tết thiếu nhi hay rằm trung thu về, ta lại nhớ hình tượng thiếu niên, nhi đồng trong thơ của Bác như nhớ về một thời vàng son của quá khứ…