Thi sĩ độc đáo, “anh chồng độc đáo” Hữu Loan đã quyết định bỏ cõi trần nặng như thồ đá , về nơi biền biệt chiều hoang màu tím của ông.
Ông đi tối hôm trước, trưa hôm sau tôi mới được tin, vội bỏ hết công việc, hạ quyết tâm trong nửa giờ phải nghĩ xong câu đối tiễn ông. Trời phù hộ, những người như Phùng Quán, Hữu Loan thiêng lắm. Các ông cứ như hiện về trước mặt, tươi cười vỗ vai “gà” ý sẵn cho mình làm câu đối để nộp bài cho kịp. Cứ như làm bài thi mà trúng tủ vậy, ngoáy một mạch là xong. Hay nói như Hoàng Cầm, cứ như có ai hiện về đọc cho mình viết.
Đọc rằng: - Khóc vợ, có hoa tím phân ưu, tiếng khóc hóa lời ca, “thăm thẳm chiều hoang” thành bất tử!
- Khinh vua, rủ đá xanh làm bạn, giọng khinh vào câu đối, “ăn dân hết nước” lại trường sinh?
Viết vội gửi đi, nay có thời giờ, xin nói rõ thêm vài ý.
Hữu Loan có “khinh vua” không? Thưa có, mà khinh lắm (thực ra không thèm khinh thì cũng là quá khinh thôi). May mắn là từ khi Hội Văn nghệ Lâm đồng thành lập (1987) mà Hữu Loan đột nhiên đến chào mừng như từ trên trời rơi xuống, thì mấy anh em viết văn chúng tôi ( Bùi Minh Quốc, Tiêu Dao Bảo Cự, Hà Sĩ Phu…) có may mắn được làm bạn vong niên của cụ, được cụ kể dông dài cho nghe nhiều chuyện, đọc cho nghe những bài thơ chưa đăng…Có những chi tiết hôm nay vẫn chưa tiện nói hết.
Hữu Loan bảo đất Thanh Hóa của cụ là đất Trạng, Trạng chỉ khoái chửi vua thôi. Sau này, trong một cuộc phỏng vấn của đài BBC cụ còn kể thẳng tên “vua” ấy ra. Tội “khi quân” là tội chết. Biết mình có cái “tật” đáng chết ấy nên tự lui về sớm là hơn. Quả nhiên khi nhà nước tặng giải muộn mằn cho 4 vị Nhân văn thì cụ cũng bị loại ra, tội khinh vua dễ gì tha cho được?. Trần Dần (tuy rất khí phách) nhưng khi xin tái nhập Hội Nhà văn thì Hữu Loan cũng chê.
Có bạn hỏi “Khóc vợ” đối với “Khinh vua” có chỉnh không? Thưa chỉnh lắm. Động từ đối động từ , danh từ đối danh từ (mà động từ “khóc” ở chỗ này cũng như “khinh” đều là động từ cập vật, verbe transitif , đòi hỏi bổ ngữ : khóc ai, khinh ai), bằng trắc rất nghiêm. Còn VỢ đối với VUA thì có thể trách là không chỉnh, không phải vì thất lễ với vua mà thất lễ với vợ. Vợ là người mà cụ yêu quý, vua là người mà cụ khinh ghét, đối thế e làm tủi vong linh người vợ “màu tím hoa sim”!. Nhưng người sành câu đối như Hữu Loan chắc cụ không giận. Bởi câu đối cho phép tương phản chứ đâu cứ phải tương xứng.
Này, Hồ Xuân Hương viết:
Võng đào quan lớn đi trên ấy
Váy rách bà con vỗ dưới này
Nữ sĩ cũng cho phép cái “trên ấy” của “quan lớn” được chơi trèo, đối với cái “dưới này” của “bà con” giữa lúc váy rách, quan thất lễ thế vẫn được văn học coi câu đối ấy là rất “chỉnh” kia mà.
*
Câu đối xướng họa giữa Tú Sót-Hữu Loan và Hà Sĩ Phu sự thể như sau. Vế xuất dối “Bác bôi tôi không bằng tôi bôi bác !” của ông đồ Nghệ Tú Sót ra đời đã lâu nhưng chưa ai đối được . BÁC BÔI TÔI – TÔI BÔI BÁC, thành hai cụm, chỉ tráo vị trí giữa hai chữ mà nghĩa khác hẳn, làm cho cụm sau nặng hơn cụm trước, bôi bác là từ đơn cũng là từ ghép, tôi là ai mà bác là ai? Nhẹ như đùa mà sâu.
Khi Tú Sót vào thăm tôi ở Đà Lạt, ông khoe đã có người đối là Hữu Loan, và đọc :
Mày ăn dân hết nước, dân ăn mày !
Tôi nghe mà sướng tỉnh người. Đem “mày” đối với “bác”. Khinh đấy chứ đâu? Chữ “mày” đã tài (ăn mày) mà chữ “ăn” càng tài (ăn nhau cũng nghĩa là sơi nhau, là ăn thua, là ăn thịt nhau), chữ “nước” càng tài hơn. Tất cả đều đa nghĩa.
Tôi bái phục khẩu khí Hữu Loan, nhưng để đáp lễ Hữu Loan và Tú Sót, tôi cũng ứng khẩu :
NHÀ VÔ ĐỊCH luôn sợ ĐỊCH VÔ NHÀ !
Cũng hai cụm, mỗi cụm 3 chữ, tráo đầu nhau, cụm sau phủ định cụm trước, như anh chàng tự xưng nhà vô địch cho oai, mà trong lòng lúc nào cũng lo địch vô nhà để diễn biến hòa bình và lật đổ, mối lo phía sau cho thấy “nhà vô địch” phía trước đích thị là vô địch “rỏm”.
HSP (Đà Lạt 20-3-2010)