Vào nửa sau những năm thập kỷ 1950, đầu 1960, khi hòa bình được lập lại trên nửa nước, thanh thiếu niên ta bắt đầu được tiếp cận ngày một nhiều với văn học nghệ thuật Nga Xô viết- các tác phẩm văn học cổ điển Nga, văn học Xô viết được dịch ra tiếng Việt xuất bản liên tiếp, hàng loạt bộ phim Xô viết được trình chiếu, rồi nhiều vở kịch Xô viết được bắt đầu thể nghiệm dàn dựng trên sân khấu thủ đô. Nhiều tác phẩm trong số đó còn để lại ấn tượng sâu đậm trong ký ức không ít khán giả, độc giả Việt Nam thời kỳ đó cho đến tận ngày nay. Trong tuần lễ phiên Liên Xô đầu tiên diễn ra ở  Hà Nội, khán giả thích thú truyền miệng nhau cả một bài vè không biết ai đã đặt ra:
Khởi đầu tôi lên Trên cao
Gặp cơn gió lốc đưa vào Trái tim
Ngày mai tôi sẽ đi tìm
Người thứ 41 trong Đêm giao thừa
Riêng tôi đặc biệt có ấn tượng với một loạt tác phẩm của tác giả Nga – Xô viết – Nhà văn Boris Lavrenhiov (1891-1959)”.
Bắt đầu từ bộ phim Người thứ 41, do đạo diễn nổi tiếng Tsukhơrai G.N, lúc đó mới hơn ba mươi tuổi (ông sinh năm 1921), xây dựng vào năm 1956 theo truyện của nhà văn Boris Lavrenhiov, liền được giải thưởng lớn ở Liên hoan phim quốc tế Canne. Sau này tìm hiểu thêm tôi được biết tác phẩm Người thứ 41 ngay sau khi ra đời năm 1924 đã được đánh giá cao và chỉ 2 năm sau, năm 1926 đã được giới điện ảnh Xô Viết trẻ tuổi chuyển thể dựng thành phim lần đầu. Phim lúc đó chưa có tiếng và đen trắng. Cùng với hàng loạt bộ phim Xô viết đặc sắc những năm 1950 - 1960, Đàn sếu bay qua, Bài ca người lính,… tôi được xem khi ấy, phim Người thứ 41 đã làm tôi xúc động bởi một câu chuyện tình yêu thật lạ lẫm đối với thế hệ chúng tôi, lớn lên trong chiến tranh. Thật bi tráng…! Sau đó được đọc tác phẩm truyện của Boris Lavrenhiov tôi càng thấm thía qua những bức tranh thiên nhiên vùng hoang mạc cát và biển Aral Trung Á, qua những diễn biến tình cảm, tâm lý của các nhân vật, đặc biệt là cô gái làng chài Axtranhan Marưutka… Mối tình người, tình tuổi trẻ nảy nở tự nhiên giữa người nữ chiến sĩ cận vệ đỏ được giao trọng trách giải tên tù binh sĩ quan bạch vệ về căn cứ với tên tù binh bạch vệ, trong bối cảnh chỉ còn hai người sống sót trên một hòn đảo không người, đói, khát, ốm đau, cưu mang lẫn nhau mà chờ đón thời cơ. Thời cơ đến. Nhưng là thời cơ của bên thù địch. Và cô gái đã quyết định theo mệnh lệnh lý trí, gạt bỏ tiếng gọi của trái tim. Người nữ chiến sĩ cận vệ đỏ đã nâng súng bắn bỏ kẻ phản bội…
Duyên số thế nào đó, còn cho tôi tiếp xúc với một vài tác phẩm khác của Boris Lavrenhiov. Năm 1957, đang học năm thứ hai Khoa Ngữ văn trường Đại học Sư phạm Moskva mang tên Lênin, tôi lại được chứng kiến đoàn làm phim của xưởng phim Mosphim đến quay bộ phim Ngọn gió cũng dựa theo tác phẩm của Boris Lavrenhiov, ngay tại sảnh lớn của tòa nhà chính của trường, trên phố Malaia Peragovskaya. Cũng thời gian đó, tôi bắt đầu đi sâu vào chuyên đề thơ trữ tình của thi hào A.S. Pushkin, nên một giáo sư của trường giúp đỡ tôi đã giới thiệu cho các tài liệu tham khảo, trong đó có một tác phẩm liên quan đến Pushkin mà tác giả cũng lại là nhà văn Boris Lavrenhiov. Đó là câu chuyện về vị tư lệnh bônsevich có tên họ trùng với tên họ thi hào, cũng là Alexangdr Pushkin, chỉ khác có phụ danh, một đằng phụ danh của thi hào là Secgaevich, còn của vị tư lệnh là Simienovich. Vị tư lệnh được cử về  chỉ huy phòng tuyến bảo vệ Petrôgrad đỏ, nằm ở Hoàng thôn (Txarskoe Selo), nơi thi hào đã ăn học  thuở thiếu thời. Ở đây vị tư lệnh trùng tên họ với thi hào đã gặp bức tượng đồng tạc A.X.Pushkin đang ở tuổi thiếu niên khi đó, có khắc một câu thơ của ông: Quê hương của chúng ta đây Hoàng thôn. Là một nhà cách mạng bônsevich kiên định, nhưng lớn lên từ nghèo khổ, thất học,vị tư lệnh Alexangdr Senienovich Pushkin thoạt đầu không hiểu Alexangdr Secgayevich là ai, chỉ biết, người đó lại gọi Hoàng thôn là quê hương chúng ta, có nghĩa là “dính dáng” đến vua chúa, thế là có ác cảm. Nhờ có viên sĩ quan phụ tá, một cựu trí thức già và một ông giáo, người am hiểu và yêu quý thi hào Pushkin, nên Pushkin chính ủy dần hiểu ra và rồi không những ông đã giữ được không cho những kẻ quá khích, vốn thất học như ông xâm phạm đến các di tích lịch sử của dân tộc, mà bản thân ông còn chỉ huy trận chiến, và đã hy sinh cuộc đời, đánh tan quân địch giữ được vẹn toàn những gì quý giá liên quan đến thi hào Pushkin – người con vĩ đại của dân tộc Nga…
Sau này về nước công tác, đi sâu tìm hiểu quá trình văn học Nga ở Việt Nam, tôi lại phát hiện ra là không phải tác phẩm Người thứ 41 của Boris Lavrenhiov được dịch và xuất bản ở Việt Nam năm 1961, là một tác phẩm đầu tiên của ông được dịch ra tiếng Việt.
Trước đó, ngay từ trong kháng chiến chống Pháp, năm 1949 – 1950, mà lại ở chiến trường Nam Bộ, đã có tác phẩm của Boris Lavrenhiov được dịch và xuất bản lần đầu ở Việt Nam. Ấy là truyện ngắn Tiếng ca tuyệt diệu của ông được dịch giả Xích Liên dịch từ tạp chí Văn học Xô viết bằng tiếng Pháp, do thủy thủ tầu Pháp đưa bí mật từ Paris tiếp tế cho lực lượng kháng chiến của ta trong chiến khu Nam Bộ. Truyện ngắn ấy đã được dịch và in trong tập sách “Vệ quốc chiến”, một xêri sách do phòng chính trị quân khu 8 xuất bản với số lượng 10.000 cuốn mỗi tập ở chiến khu Nam Bộ năm 1950.
Về bản dịch tiểu thuyết Người thứ 41 của Boris Lavrenhiov sang tiếng Việt cần được giới thiệu kỹ hơn một chút. Bản dịch đầu do nhà văn- dịch giả Vũ Lê thực hiện. Vũ Lê (1926-1976) quê tại xóm 5 thôn Bảo Châu, xã Quảng Châu, huyện Tiên Lữ, Hưng Yên. Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ ngày thành lập 1957. Năm 1945 đang học lớp võ bị Tân Trào (Tuyên Quang) do đồng chí Võ Nguyên Giáp làm hiệu trưởng và trực tiếp giảng dậy thì Vũ Lê được lệnh tham gia nhóm vũ trang tuyên truyền vào Huế để cướp chính quyền. Năm 1946 vào bộ đội, trực tiếp tham gia chiến đấu rồi trở thành phóng viên quân đội. Trên tờ “Quân Bạch đằng” và một số tờ báo khác, Vũ Lê thường xuyên có bài và  ký sự.
Sau giải phóng thủ đô 1954, Vũ Lê công tác ở Đài Tiếng nói Việt Nam, rồi báo Tiền Phong. Cùng với nhà văn Nguyên Hồng, Vũ Lê chuyển về công tác thông tấn ở Hải Phòng…
Bản dịch của Vũ Lê tiểu thuyết Người thứ 41 được thực hiện qua bản tiếng Pháp của Dmitri Sêdeman, được Nhà xuất bản Văn học ấn hành với 12.070 cuốn lần đầu, tháng 2 năm 1961.
Sau khi đất nước ta thống nhất, một lần nữa Người thứ 41 của Boris Lavrenhiov được dịch sang tiếng Việt. Người dịch là Phạm Hồng Chi thực hiện từ nguyên bản và được Nhà xuất bản Văn  nghệ thành phố Hồ Chí Minh xuất bản năm 1986 với số lượng 50.300 bản.
Gần đây nhất, năm 1998, Nhà xuất bản Văn học lại tái bản bản dịch của Vũ Lê, in chung trong một cuốn sách với tác phẩm Một vinh quang vô ích của Xecgây Voromin do Đỗ Đức Thuật dịch.
Vậy đó….tên họ của nhà văn Xô Viết Boris Lavrenhiov trở nên một kỷ niệm thân quen của bản thân tôi. Và vì thế ngay từ lần gặp gỡ đầu tiên ông Alecxei Iurievich, giám đốc của Trung tâm Khoa học văn hóa Nga mới sang nhận nhiệm vụ đúng vào dịp tòa nhà của Trung tâm KHVH Nga vừa xây dựng xong  trên góc đường hai phố Kim Mã – Nguyễn Chí Thanh, cách đây chừng trên dưới mười năm, tôi đã ngờ ngợ chú ý ngay đến họ Lavrenhiov của ông. Có gì liên hệ giữa hai cái họ ông giám đốc Alecxây Lavrenhiov và nhà văn Boris Lavrenhiov ở đây chăng?
Suốt hàng chục năm qua có nhiều dịp gặp gỡ trao đổi công việc, hợp tác với nhau trong nhiều hoạt động hữu nghị Việt - Nga, mãi gần đây tôi mới có cơ hội chuyện trò tâm tình với ông giám đốc, người mang cái họ Lavrenhiov giống họ của  nhà văn Nga Xô viết mà tôi  có cái duyên quen biết trước đó nhiều năm. Ông Alecxei Iurievich lập tức vui vẻ trả lời tôi: “- Tôi là cháu nội của nhà văn Boris Lavrenhiov”. Và suốt một buổi chiều hôm ấy chúng tôi đã chuyện trò với nhau về ông nội của ông Alecxei Iurievich, nhà văn Nga Xô viết nổi tiếng Boris Lavrenhiov.
Khi nhà văn Bons Lavrenhiov qua đời năm 1959, ông Alecxei Iurievich còn là cậu bé 6 -7 tuổi. Hơn thế nữa ông nội cậu bé đã không ở với bà nội của cậu, mà ở với bà vợ kế, thành thử cậu bé Alecxei cũng không nhớ nhiều về người ông nội của mình.
Tuy nhiên, Alecxei Iurievich vẫn cho tôi biết thêm nhiều chi tiết lý thú về cái họ Lavrenhiov của mình. Phụ thân của ông nội ông, tức là cụ nội ông Alecxei Iurievich, mang một họ khác- Xergeev. Lavrenhiov là họ ông nội ông lấy làm bút danh và khi Boris Lavrenhiov đã thành danh hiệu của một nhà văn Nga Xô viết có tầm cỡ, thì từ đó cái họ Lavrenhiov chính thức trở thành một dòng họ cha truyền con nối. Còn về cái họ Xergeev của cụ nội ông Alexei Iurievich, kể ra cũng lại là cả một câu chuyện huyền thoại không kém phần ly kỳ. Cụ nội vốn là một trong 3 đứa trẻ một gia đình khá giả, nhưng cả gia đình đã bị cướp trên đường cái quan, cha mẹ bị giết, của cải, giấy tờ bị mất sạch, 3 đứa trẻ tình cờ được cứu sống được đưa về làm con nuôi một gia đình mang họ Xergeev tại thành phố nhỏ Kherson của Ukraine. Cụ nội ông Alecxei Iurievich được mang họ cha nuôi là Xergeev vì thế…
Ông Aleexei Iurievich cho hay ông nội – nhà văn Boris, sau khi qua đời, đã được an táng tại nghĩa trang danh nhân Novodevichy ở Moskva. “Mộ ông tôi đặt gần mộ tướng Panferov huyền thoại” - Ông Alecxei Iurievich cho biết, và lấy ra cho xem bức ảnh ngôi mộ lưu trong máy tính của ông.
Cho tới nay tác phẩm của ông nội ông – nhà văn Boris Lavrenhiov vẫn được đánh giá cao trong di sản văn học Nga, văn học Xô viết. Tên tuổi Boris Lavrenhiov vẫn được đưa vào các tự điển văn chương, tự điển bách khoa Nga, sự nghiệp sáng tác của ông vẫn được nghiên cứu, đưa vào sách lịch sử văn học Nga, sách giáo khoa… Nhiều tác phẩm của ông, như những truyện Người thứ 41 (theo đúng nghĩa của nó, có lẽ, phải là Con mồi thứ 41 hay gì gì sát hơn chăng?), Ngọn gió, Truyện về sự vật bình thường hay những vở kịch, như Đứt gẫy, Bài ca về những người thủy thủ biển Đen, Về những người trên biển… vẫn được coi là những cái mốc đáng kể trên quá trình phát triển của văn học Nga. Nhiều tác phẩm khác của ông được đánh giá lại. Sau khi Boris Lavrenhiov qua đời tác phẩm của ông đã được mấy lần sưu tập, biên soạn, xuất bản thành bộ tuyển: thoạt đầu gồm  sáu tập, ra trong các năm 1962-1965, 1982-1984 và toàn tập tám tập ra trong năm 1996. Boris Lavrenhiov thật sự là một nhà văn lớn,có uy tín.
                                                                                      Làng Liễu Giai