Năm 2009, tôi mới được biết đến GS Hoàng Ngọc Hiến khi ông và nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Mai thành lập Trung tâm Nghiên cứu Văn hoá Minh Triết. Nhân dịp kỷ niệm ngày sinh lần thứ 80 của ông, tôi viết bài này như một món quà trân trọng kính tặng ông và những nhà Minh Triết Việt Nam.
Phần I: MINH TRIẾT THIÊNG LIÊNG VÀ GẦN GŨI
Minh Triết thiêng liêng
Các học giả khắp nơi trên thế giới từ lâu đã mong muốn tìm một định nghĩa khả dĩ nhất cho Minh Triết nhưng cho đến nay vẫn chưa có một định nghĩa nào được chấp nhận hoàn toàn. Các tôn giáo luôn khẳng định Minh Triết tôn giáo mình là chân lý, là thiêng liêng. Tính nhất quán, thống nhất của Minh Triết trong hệ thống giáo lý được tuân thủ triệt để, thậm chí không thay đổi trong hàng nghìn năm (như Hồi giáo, Thiên chúa giáo, Ấn giáo,..).
Sự xuất hiện của các tôn giáo lớn nhỏ trong lịch sử loài người đều là sự kết hợp của 3 yếu tố chính: Một giáo chủ; Một hệ thống giáo lý; Một bộ lễ nghi (phương pháp, cách thức) truyền đạo. Bậc giáo chủ sau khi ngộ đạo (chứng ngộ) đều thực thi sứ mệnh đi rao giảng, truyền đạt giáo lý Minh Triết của đạo mình cho các đệ tử và dân chúng. Thiên chúa giáo có Jesus với Thánh Kinh, Hồi giáo có Kinh Koran và giáo chủ Muhamad, Đạo Phật có Thích Ca Mâu Ni và Kinh, triết Phật, Khổng Tử có thể xem là giáo chủ của Khổng giáo, Đạo lão có Lão Tử,… Điều này có thể vẫn còn đúng trong các lĩnh vực hẹp hơn như các ngành khoa học kỹ thuật, các trường phái, hội đoàn,…
Như vậy, cội nguồn Minh Triết luôn được gắn với một con người cụ thể, một giáo chủ, một vĩ nhân, một cá nhân lỗi lạc, do đó, một cách khái quát Minh Triết chính là sự nhận thức về thế giới mà người ta sử dụng để giải thích mọi sự vật, hiện tượng trong vũ trụ này một cách nhất quán.
Hiểu đúng về Minh Triết, có Minh Triết chúng ta sẽ thấy được ý nghĩa căn bản trong các câu: “Vạn giáo nhất lý”; “Thiên địa vạn vật đồng nhất thể”; “Nhất thể tán vạn thù, Vạn thù quy nhất thể”; “Đồng quy nhi thù đồ, Nhất tri nhi bách lự”, “Nhất âm nhất dương chi vị Đạo”,… cũng như những lời giáo huấn của các bậc Đạo sư trong Kinh thánh, Kinh Koran, Kinh Phật, Ấn giáo và nhiều giáo lý khác. Minh Triết hầu như được đồng nhất với Thượng Đế, Chúa Trời và vì vậy Minh Triết là thiêng liêng, là chân lý, là đạo đức, là con đường dẫn ta đến hạnh phúc.
Minh Triết và Công nghệ thông tin
Gần đây, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học Công nghệ Thông tin (CNTT) trong những thập kỷ qua đã đem đến một sức mạnh vô cùng to lớn cho loài người và giúp chúng ta hình dung thế giới đang sống theo một cách mới bằng hệ thống khái niệm và thành tựu của CNTT.
Hoá ra, tất cả đều là sự lập trình, đều được thiết kế, lập trình (bởi Tạo Hoá), điều này ngày càng hiển nhiên và dễ thuyết phục. Tạo hoá vận hành vũ trụ bằng phần mềm, bằng “Chương trình Tạo hoá”, theo một cơ chế hoàn toàn tự động với những mục đích đã được xác định trước trong quá trình tiến hoá!.
Bằng cách nhìn như vậy, chúng ta không còn phải hình dung về Thượng Đế chỉ như một ông già uy quyền ngồi trên ngai vàng suốt ngày bận rộn với việc thưởng – phạt, “Ngài” vô hình tướng nhưng lại ẩn / hiện/ hiển dương ở khắp nơi, ở trong / ngoài mọi sự vật hiện tượng. Ngài có thể được hình dung như sự tiến hoá của trí tuệ nhân loại trước chúng ta cả tỉ tỉ năm (bởi thời gian là vô hạn) do đó hiển nhiên sẽ vượt rất xa chúng ta về sự “văn minh, hiện đại”, bởi vậy, nếu công trình Sáng tạo vũ trụ là của Ngài thì việc thực thi công trình vĩ đại này phải được tự động hoá ở mức độ cao nhất có thể. Việc tự động hoá sẽ không thể không được lập trình và thiếu sự có mặt của hệ thống siêu máy tính.
Chương trình Tạo hoá hoạt động giống như một Phần mềm tin học đang chạy, mọi khả năng, tình huống đều đã được trù liệu, tính đến, được tự động hoá một cách tinh vi và tài tình (theo cách nhìn từ phía con người). Các vấn đề tâm tư, tình cảm, đạo đức, thiện – ác,… đều có thể được “số hoá” để hệ thống giám sát và xử lý một cách tự động. Bởi các quá trình được “tự động hoá” bằng software nên chúng ta không trông thấy sự hiện diện của Thượng Đế bằng giác quan thông thường (chỉ cảm nhận được bằng linh cảm, bằng đức tin).
Mỗi người chúng ta đều có thể cảm thấy được sự vĩ đại của Tạo hoá ngay chính bản thân mình, thật vậy, cơ thể mỗi người có từ 60.000 tỷ đến 100.000 tỷ tế bào. Mỗi tế bào đều đã là một hệ thống phức tạp của quá trình trao đổi chất, có input và output, có đủ sinh – thành – hoạt – diệt, có chức năng và vòng đời khác nhau nhưng đều được “quản lý” một cách thống nhất, tinh vi, và hoàn toàn tự động bằng một “cái gì đó” vô cùng vi diệu mà từ xưa đến nay người ta chỉ biết gọi chung chung là “Tạo hoá”, là “Cơ địa”. Tôi cho rằng “một phần mềm nào đó” trong cơ thể mỗi người đã thực hiện một cách hoàn hảo nhiệm vụ quản trị hàng chục nghìn tỷ tế bào đó, chỉ có phần mềm (software) của Đấng Sáng Tạo – Thượng Đế mới có thể tinh vi đến như vậy. Dĩ nhiên, mỗi người vẫn có thể bị bệnh do những biến cố, những tác động của môi trường, hoàn cảnh sống. Nhưng đó mới chỉ là quản lý sự hoạt động, phát triển của phần cơ, vật lý của cơ thể (phần cứng – hardware) mà chưa đụng đến những phần tinh vi, cao siêu hơn như ý thức, tình cảm, tâm linh.
Nhìn rộng ra chúng ta thấy Vũ trụ hiện hữu là một hệ thống có trật tự, tự tổ chức, tự điều chỉnh để hoàn thiện, vươn tới hoàn thiện. Mà một hệ thống biết tự tổ chức, biết tự điều chỉnh là một hệ thống có tư duy, có trí khôn, Vũ trụ của chúng ta có tư duy, có trí khôn, loài người chúng ta đã thấy, đang thấy và đang tiếp cận được với Trí Vũ trụ đặc biệt với sự phát triển của CNTT. Một hệ thống như vậy chắc chắn phải được sinh ra bởi một Trí tuệ vĩ đại đó chính là Ông Trời, là Thượng Đế!.
Công nghệ thông tin đã và sẽ giúp chúng ta nhận thức về thế giới theo một cách thức hoàn toàn mới, đó là sự lập trình tạo ra các tiến trình tự động, bao trùm, xuyên suốt toàn bộ vũ trụ. Sự tiến hoá, vận hành của vũ trụ, của sự sống, của con người đã và đang theo một bản thiết kế được định sẵn, được lập trình và được giám sát bởi những “phần mềm” một cách tự động vô cùng tinh vi – Chương trình Tạo hoá. Cái mà Lão Tử không thể gọi được tên “Đạo khả đạo, phi thường đạo; Danh khả danh, phi thường danh”, cái mà người Thiên chúa giáo tin tưởng rằng Đấng Sáng Thế đã tạo ra vũ trụ trong vòng “7 ngày”, cái mà Đạo Phật nói về “sắc sắc, không không”, “vô thường vô ngã”,… đều có thể được giải thích thoả đáng bởi triết thuyết này. Tôi cho rằng, các nhà Nho cách đây hàng nghìn năm nói “Thiên địa vạn vật đồng nhất thể” chính là vì người xưa đã thấy được Minh Triết vũ trụ, đã thấy được cái “đồng nhất thể”, cái chung nhau, giống nhau trong mọi sự vật, hiện tượng, làm nên và vận hành cả vũ trụ chúng ta đang sống. Chương trình tạo hoá, phần mềm Tạo hoá chính là thứ tạo nên mọi thứ. Chúng ta cần phải học thiên nhiên, học Ông Trời cách thức quản lý thế giới, quản lý quốc gia, quản lý kinh tế, xã hội, tổ chức doanh nghiệp,… bằng “phần mềm tin học” là vì vậy. Trong thực tế, loài người cũng đã đạt được nhiều thành tựu to lớn trong 3 thập kỷ gần đây mà minh chứng là sự phát triển như vũ bão của ngành CNTT, của máy tính và Internet. Chính CNTT đã làm cho chúng ta, giúp chúng ta gần gũi hơn với Minh Triết thiêng liêng.
Chúng ta có thể hiểu: thứ mà Lão giáo gọi là “ĐẠO” chính là phần mềm Chương trình Tạo hoá, thứ mà “Vạn vật đồng nhất thể” chính là ngôn ngữ lập trình – ngôn ngữ viết lên Chương trình Tạo hoá. “Vô vi” trong Đạo Lão phải được hiểu rằng Thượng Đế không tuỳ tiện can thiệp “thô bạo, bị động” vào Chương trình Tạo hoá, mọi sự can thiệp đều phải được hoạch định, tính trước bằng “Trí tuệ của Đấng Sáng tạo”. Điều này giải thích vì sao chúng sinh trách Trời nhiều ngang với việc cầu xin, ca tụng Ngài. Tuy nhiên, ỏ tầm cao của Thượng Đế, Ngài đâu có chấp nhặt những điều vặt vãnh, Ngài cho chúng sinh mọi cơ hội như nhau và chính Chương trình Tạo hoá của Ngài thay Ngài giám sát, tính đếm, xét xử một cách công bằng và anh minh nhất, theo chiều tiến hoá tới mục đích cao cả.
Công nghệ thông tin chính là sự hiển dương vĩ đại của Thượng Đế, hãy hình dung Ngài là một Nhà Lập Trình vĩ đại nhất, tuy nhiên Ngài cũng hào phóng cho loài người những cơ hội để giúp Ngài, cùng Ngài “nâng cấp phiên bản và để sửa mã lỗi của Chương trình Tạo hoá” như một cách “thưởng công” cho Con Người!. Nhà Minh Triết phải thấy được cơ hội đó và có sứ mệnh tổ chức thực thi, triển khai dự án “sửa mã lỗi của Chương trình Tạo hoá”. Chúng ta cần một triết thuyết thống nhất về Minh Triết và một “phần mềm tin học sửa lỗi Chương trình Tạo hoá” là vì vậy.
Phần II: MINH TRIẾT ỨNG DỤNG
Sức mạnh và giá trị của Minh Triết
Trong cuốn “Giấc mơ hùng vĩ của người Trung Hoa” tác giả Lưu Minh Phúc (Trung Quốc) viết: “Quốc gia hạng Nhất xuất khẩu văn hoá và giá trị; Quốc gia hạng Hai xuất khẩu công nghệ và quy tắc; Quốc gia hạng Ba xuất khẩu sản phẩm và sức lao động”, dĩ nhiên, Trung Quốc đang nỗ lực trỗi dậy để vươn lên thành một quốc gia hạng nhất. Thực tế Trung quốc đã triển khai lập gần 300 Học viện Khổng Tử trên 70 quốc gia, khu vực để “xuất khẩu, truyền bá, giới thiệu văn hoá – giá trị Trung Hoa” ra khắp thế giới. Ngay người Mỹ, Anh, Pháp cũng vô cùng tốn kém người và của trong việc đem “những giá trị phổ quát của văn hoá, giá trị” của mình tới khắp nơi trên thế giới.
Rõ ràng, ngày nay, nếu một quốc gia nào đó đủ tự tin để dám “xuất khẩu tư tưởng, triết thuyết” thì đó mới là Quốc gia Siêu hạng. Các nhà Minh Triết Việt Nam, dân tộc Việt Nam hoàn toàn có cơ hội và khả năng để làm được điều này. Chúng ta hoàn toàn có thể “xuất khẩu, truyền bá” tư tưởng Minh Triết – thứ còn ngàn lần mạnh mẽ, quý giá hơn văn hoá và giá trị của bất cứ quốc gia, dân tộc nào (dĩ nhiên nếu chúng ta có đủ … Minh Triết!).
Minh Triết lại là thứ báu vật đặt biệt, đặc biệt ở chỗ “cho đi không vơi, khoe ra không (sợ) mất”, điều này khác hẳn với suy nghĩ của các doanh nhân – lúc nào cũng lo lắng cạnh tranh, mất thị trường, thua lỗ,… Minh Triết là báu vật mà không dễ bị đánh cắp, mà nếu có bị đánh cắp, thì đó chỉ là một sự lan toả - Minh Triết sẽ nảy mầm thiện, sinh sôi, cảm hoá và tiêu trừ cái xấu, cái ác trong chính những kẻ ăn cắp, đây thực sự là sức mạnh vi diệu, toàn trí toàn năng của Minh Triết. Thiết nghĩ, với báu vật Minh Triết đó, có lẽ việc so sánh sẽ trở nên quá khập khiễng giữa “xuất khẩu Minh Triết” và kinh doanh để làm ra của cải, vật chất hay xuất khẩu những công nghệ, quy tắc, sản phẩm, sức lao động khác.
Nhà Minh Triết sẽ giúp được gì cho đất nước?
Ở tầm thế giới, để giải quyết những xung đột tôn giáo, Nhà Minh Triết sẽ nói và chứng minh một cách thuyết phục rằng Thượng Đế của người Công giáo với Thánh Allah của người Hồi giáo là Một và cũng chính là Ông Trời của người Á Đông chúng ta, loài người phải biết và tin vào điều đó. Với Phật giáo, Nhà Minh Triết chỉ rõ hơn thế nào là Thức, là vô thường, là duyên khởi,…, là “sắc sắc, không không”. Nhà Minh Triết nhìn thấu được bản chất của thế giới vì vậy mà thấy được “Vạn giáo nhất lý”, thấy được những tinh hoa lấp lánh ánh Minh Triết trong các tôn giáo nguyên thuỷ cũng như những hạn chế, sai lạc trong lịch sử đau thương của mỗi tôn giáo.
Cố triết gia Linh mục Lương Kim Định đề xuất việc thống nhất tôn giáo, tư tưởng với khẩu hiệu “Hỡi Người hãy đoàn kết lại“, ông đã viết: “Đó là lời kêu gọi đầu tiên được nghe trên mặt đất này. Người cộng sản kêu gọi “hỡi những người vô sản hãy đoàn kết lại”. Hậu quả là bao triệu người “hữu sản” đã mất đầu. Cũng như những lời hô “hỡi các người cùng tôn giáo hãy đoàn kết lại” đã gây nên bao nhiêu cuộc chiến tranh tôn giáo. Vì thế, lần này phải hô: hỡi Người mà không còn gì theo sau, chỉ biết đến người như một nhân chủ. Vì là nhân chủ nên nó sẽ không nói “hỡi các công nhân hãy đoàn kết lại”, hoặc “hỡi các người da trắng, hay hỡi các người da vàng, hay hỡi những người nghèo, hỡi những người đang bị đàn áp bóc lột hãy đoàn kết lại”. Mà chỉ nói có một tiếng Người tinh ròng không gì ngoại lai pha vào đó, chỉ là nguời và chỉ trên cương vị đó con người phải đoàn kết lại, để phá bỏ những xiềng xích do thiên hay địa tạo ra để con người trở lại ở nhà của mình để mình tự làm chủ lấy, làm một ông vua trong ba vua là trời, đất, người. Đây là địa vị vừa cao cả vừa quân bình nhất của con người mà cho tới nay chưa có nền triết thuyết nào biết đạt nổi và vì vậy đây sẽ là điều chúng ta thử khởi công trong quyển này dưới tiếng vang vọng của câu: HỠI NGƯỜI HÃY ĐOÀN KẾT LẠI” (Nhân chủ, Lương Kim Định). Minh Triết do đó sẽ đem lại thương hiệu toàn cầu vô giá cho dân tộc Việt Nam.
Trong phạm vi quốc gia, Nhà Minh Triết là người tham mưu uyên bác giúp các nhà lãnh đạo đất nước trong việc quản lý xã hội, phát triển kinh tế, văn hoá, giáo dục, an ninh quốc phòng,… không loại trừ bất cứ một lĩnh vực nào. Nhà Minh Triết không chỉ có triết thuyết vững vàng mà còn có công cụ, phương tiện để thực thi, ứng dụng triết thuyết đó vào cuộc sống.
Chúng ta đều thấy rõ rằng: chỉ cần huy động được sức mạnh đại đoàn kết toàn dân, chỉ cần mỗi người thấy rõ được vai trò trách nhiệm công dân của mình, có ý thức tự giác nâng cao tinh thần trách nhiệm ở mọi nơi, mọi lúc; Chỉ cần xây dựng một xã hội mà ở đó, ở mỗi tổ chức, doanh nghiệp thông tin số liệu được quản lý một cách minh bạch, theo quy định của pháp luật, triệt để tôn trọng sự khách quan và cạnh tranh lành mạnh; và Chỉ cần giảm được những thất thoát, tránh được sự lãng phí, trừ được tệ nạn tham nhũng trong các dự án đầu tư trên phạm vi toàn quốc là đất nước Việt Nam sẽ nhanh chóng trở nên giàu mạnh. Ai cũng có thể cảm nhận được điều đó, nhưng những gì chúng ta có thể thấy được qua thực tế và qua hệ thống truyền thông làm cho chúng ta thực sự lo lắng. Sự giả dối, vô trách nhiệm, vô cảm thể hiện sự xuống cấp đạo đức xã hội ; sự thiếu minh bạch trầm trọng trong từng tổ chức, từng lĩnh vực, và tham nhũng trở thành quốc nạn, thành giặc “nội xâm” tất cả những vấn đề này đã làm chậm, cản trở sự phát triển của đất nước. Đảng, Nhà nước, Chính phủ và nhân dân ta đều thấy rất rõ điều đó và đề ra nhiều biện pháp giải quyết nhưng thực sự chưa đạt kết quả mong muốn, nhiều vấn đề càng trở nên trầm trọng, khó khăn hơn.
Rõ ràng chúng ta cần, cần lắm một phép màu nhiệm : để kết nối, huy động được sức sáng tạo của toàn dân tộc, nâng cao trách nhiệm mỗi cá nhân trong cộng đồng ; để xây dựng một xã hội văn minh mà dựa trên sự minh bạch về thông tin, người dân được biết, được bàn, được tham gia, giám sát trong công cuộc xây dựng, bảo vệ tổ quốc ; để ngăn chặn được quốc nạn tham nhũng,…
Để thành công, không thể nói rằng lĩnh vực này ưu tiên làm trước, lĩnh vực khác làm sau, mà phải tiến hành đồng thời trên mọi lĩnh vực kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh quốc phòng, giáo dục,… từ trung ương đến địa phương mà lĩnh vực nào cũng cấp bách, cũng cần phải đổi mới một cách mạnh mẽ, triệt để.
Vậy nguồn lực ở đâu ra, sức mạnh vật chất và tinh thần ở đâu ra để có thể thực hiện được đồng thời, tổng thể, triệt để các mũi tiến công trên phạm vi toàn quốc ?
Hy vọng rằng, một ngày gần đây, các nhà lãnh đạo khả kính của đất nước sẽ gặp các Nhà Minh Triết để được nghe trình bày, giới thiệu về Minh Triết, về công cụ và cách thức “kết nối sức sáng tạo cộng đồng” để hoá giải những khó khăn ngày càng lớn và trầm trọng của đất nước trong giai đoạn lịch sử đầy biến động này.
Để kết thúc bài viết, chúng tôi hân hạnh gửi đến hội thảo một thông điệp, một tin mừng rằng chúng tôi đã có thể giới thiệu, demo “Phần mềm MNC – Tổ chức quản lý Cây thông tin số liệu” làm nền tảng và là cảm hứng cho sự “chứng ngộ” Minh Triết của tác giả. Và đó mới thực sự là sức mạnh giúp chúng tôi đủ tự tin luận bàn về Minh Triết cũng như bất kì vấn đề nào khác với những lập luận nhất quán như trên về “Sự lập trình” và “Chương trình Tạo hoá”./.
Hà Nội, ngày 15 tháng 8 năm 2010
Ngô Sỹ Thuyết