Tuần báo Văn nghệ số 41, trang 16, ra ngày 12 tháng 10 năm 2013 có đăng bài “Đôi điều gửi tới GS Nguyễn Huệ Chi” của nhà nghiên cứu phê bình Nguyễn Hòa. Bài viết với phong cách đao to búa lớn, phê phán cuốn sách “Văn học cổ cận đại Việt Nam, từ góc nhìn văn hóa đến các mã nghệ thuật” của GS Nguyễn Huệ Chi vừa được NXB Giáo dục ấn hành đầu năm 2013. Trong bài viết, Nguyễn Hòa gán cho GS Nguyễn Huệ Chi một số “tội” mà quan trọng nhất là “tội” “đạo văn”. Sau những lời dẫn giải hết sức ngạo mạn về lý do không đến L’Espace (24 Tràng Tiền, Hà Nội) dự tọa đàm giới thiệu sách, ngay ở mục 1, Nguyễn Hòa thả một câu hỏi đầy khiêu khích: “GS Nguyễn Huệ Chi đạo văn hay phóng tác từ tác phẩm của Trần Nhân Tông nhưng lờ đi, không nói rõ nguồn gốc, hoặc ông bắt chước Nguyễn Lang (đoạn của Nguyễn lang khá dài nên không dẫn lại, có thể tìm đọc trong: Việt Nam Phật giáo sử luận, Tập 1, NXB Lá bối, SG.1973, từ tr. 276 đến 279; và Việt Nam Phật giáo sử luận, NXB Văn học, H.2008, từ tr.256 đến tr.258), rất mong GS Nguyễn Huệ Chi tường giải vấn đề này”.
Trước khi cầm bút, chúng tôi đã tìm đọc kỹ những phần có liên quan đến các mục mà ông Nguyễn Hòa dẫn chứng trong bài viết trên tuần báo Văn nghệ, gồm cả bản dịch và bản gốc (nguyên văn chữ Hán) như “Đại Việt sử ký toàn thư”(Kỷ nhà Trần), “Thượng sĩ ngữ lục”, “An Nam chí lược” của Lê Trắc (dẫn Nguyên sử), “Việt sử thông giám cương mục”, “Việt Nam Phật giáo sử luận”(NXB Lá Bối, Sài Gòn, 1973), chương 11: “Tuệ Trung Thượng sĩ”, “Thơ văn Lý-Trần” , tập I, 1977, “Thơ văn văn Lý- Trần”, tập II, Q.thượng, NXB Khoa học xã hội, H., 1989, “Tạp chí Văn học” số 3, 1977, với mục đích để làm căn cứ cho việc phân tích dưới đây xem có đúng là GS Nguyễn Huệ Chi “”đạo văn”.
Về phía Nguyễn Hòa, muốn cho bạn đọc hiểu rõ hơn nữa là tác giả không “vu khống”, ông làm một bảng so sánh hai văn bản, một bên rút từ “Thượng Sĩ hành trạng” trong “Thượng Sĩ ngữ lục” của Trần Nhân Tông (khoảng 484 chữ) và một bên trích từ “Trần Tung, một gương mặt lạ trong làng thơ Thiền Lý- Trần” (khoảng 750 chữ) của GS Nguyễn Huệ Chi. Sở dĩ số lượng chữ viết của GS Nguyễn Huệ Chi nhiều như thế, theo Nguyễn Hòa, là bởi tác giả này “thành thạo thủ pháp huy động “mắm, muối, gia vị thêm thắt cho dài dòng, màu mè mà thôi…”. Thực tế đã chứng minh, Quả thật hai văn bản này khá giống nhau, và không thể phủ nhận một điều, khi viết công trình của mình, GS Nguyễn Huệ Chi đã tham khảo từ trước tác của  Trần Nhân Tông. Nhưng nếu chỉ căn cứ vào thao tác này mà khẳng định GS Nguyễn Huệ Chi “đạo văn” từ “Tuệ Trung thượng sĩ ngữ lục” thì Nguyễn Hòa đã bé cái nhầm. Chưa nói đến việc, GS đã có thái độ rất thận trọng  của một người làm khoa học khi ở cuối trang 376, ông ghi dòng chữ nêu xuất xứ tư liệu: “(1) Nguyễn Huệ Chi dịch. Thơ văn văn Lý –Trần, Tập II, Q.thượng, NXB Khoa học xã hội, H., 1989. Tài liệu về Tuệ Trung Thượng sĩ sử dụng trong bài viết này rút từ Tuệ Trung Thượng sĩ, in chung với Tam tổ thực lục,1903, A.2048, và Thơ văn Lý –Trần, Tập II, Q.thượng,1989, Sđd”. Nhưng đấy chưa phải là điểm chủ yếu. Điều cần bàn ở đây là, những loại sách chúng tôi vừa nêu ở trên đều được coi là “sách công cụ” không thể thiếu đối với những người người làm công tác nghiên cứu khoa học. Mà nếu đã là sách công cụ thì bất cứ ai cũng có quyền tham khảo, trích dẫn cho công trình của mình miễn là có chú thích nguồn tư liệu. Chắc chắn Nguyễn Hòa thừa hiểu những điều sơ đẳng này. Cũng chính vì thế ông bị sập cái bẫy do chính mình đặt ra khi ông lớn tiếng tuyên bố “GS Nguyễn Huệ Chi đã hì hục phá khóa một cánh cửa mà Nguyễn Lang đã mở sẵn từ 4 năm trước”. Bây giờ để bạn đọc tường mình, chúng tôi lại áp dụng phương pháp đối chiếu, so sánh của Nguyễn Hòa giữa “Thượng sĩ hành trạng” (của Trần Nhân Tông) và “Tuệ Trung Thượng sĩ” (của Nguyễn Lang) xem ông có dám khẳng định Nguyễn Lang “đạo văn” Trần Nhân Tông hay không. Và nếu không thì Nguyễn Hòa sẽ phải công khai xin lỗi khi ông chót viết liều GS Nguyễn Huệ Chi “đạo văn” hay “phóng tác” công trình của Trần Nhân Tông bằng hình ảnh không mấy lịch sự “Đại ngôn hoán cốt Thích Thiền sư”:

Thượng Sĩ hành trạng
(Trần Nhân Tông)
Ngày kia, Thái hậu làm tiệc lớn đãi người. Người dự tiệc,  gặp thịt cứ ăn. Thái hậu lấy làm lạ, hỏi rằng: “Anh tu Thiền mà ăn thịt thì thành Phật sao được?”. Thượng sĩ cười đáp: “Phật là Phật, anh là anh. Anh chẳng cần làm Phật, Phật cũng chẳng cần làm anh. Cô chẳng nghe các bậc cổ đức nói "Văn Thù là Văn thù, giải thoát là giải thoát" đó sao?”
Khi Thái hậu qua đời, vua Dụ Lăng thết cơm chay các vị sư ở cung cấm. Nhân khi vào tiệc lần lượt mời các bậc danh tăng bốn phương mỗi người làm một bài kệ ngắn để bày tỏ kiến giải của mình. Nhưng kết quả bài nào cũng “ngầu bùn sũng nước”, chưa tỏ ngộ được. Dụ Lăng bèn đem giấy đến cho Thượng sĩ. Thượng sĩ bèn viết một hơi  bài tụng tự thuật như sau:
        Kiến giải bày kiến giải,
        Như dụi mắt làm quái.
        Dụi mắt làm quái rồi.
        Sáng sủa thường tự tại.
Vua  Dụ Lăng đọc xong liền  viết tiếp:
        Sáng sủa thường tự tại,
        Cũng dụi mắt làm quái.
        Thấy quái không thấy quái,
        Quái kia liền tự hoại.
Thượng sĩ rất tâm phục bài kệ ấy.
Khi vua Dụ Lăng ốm, Thượng sĩ viết thư hỏi thăm. Vua mở ra xem, bài kệ trả lời của vua Dụ Lăng như sau:
        Oi nồng hầm hập mồ hôi mướt,
        Quần mẹ sinh ta thấm được đâu.
Thượng sĩ đọc bài kệ, than thở giây lâu. Đến khi vua Dụ Lăng trở bệnh nặng, Thượng sĩ tất tả tới cửa khuyết thì nhà vua đã quy tiên rồi.
Nay ta cũng nguyện đội ơn dạy dỗ của Thượng sĩ. Trước đây, khi ta chưa xuất gia, gặp lúc cư tang Nguyên Thánh mẫu hậu, nhân đó có đi thỉnh Thượng sĩ. Người trao cho hai bộ ngữ lục của Tuyết Đậu và Dã Hiên. Ta cho rằng quá tầm thường, sinh ngờ vực, bèn làm ra vẻ ngây thơ hỏi Thượng sĩ rằng: “Chúng sinh quen cái nghiệp uống rượu và ăn thịt, thì làm sao tránh được tội báo?” Thượng sĩ liền giảng giải rằng: “Giả thử có một người đứng quay lưng lại, thình lình có nhà vua đi qua phía sau, người kia không biết, hoặc có ném vật gì vào người vua. Người ấy có sợ chăng? Vua có giận chăng? Như thế thì biết rằng hai việc không liên quan gì đến nhau vậy.” Nói rồi Thượng sĩ đọc hai bài kệ:
        Mọi pháp đều biến diệt,
        Tâm ngờ tội liền sinh.
        Xưa nay không một vật,
        Mầm mống hỏi đâu thành.
        Ngày ngày khi đối cảnh.
        Cảnh cảnh từ tâm ra.
        Cảnh tâm không có thật.
        Chốn chốn ba la mật..
Ta lĩnh ý, giây lâu bèn nói: “Tuy là như thế, nhưng tội phúc đã rõ ràng thì làm thế nào?”.
Thượng sĩ lại đọc tiếp bài kệ để chỉ bảo:
        Ăn thịt và ăn cỏ,
        Tùy theo từng loài đó.
        Xuân về cây cỏ sinh,
        Họa phúc nào đâu có.
Ta nói: “Nếu vậy thì công phu giữ giới trong sạch không chút xao lãng là để làm gì?”.
Thượng sĩ cười mà không đáp. Ta cố nài. Thượng sĩ lại đọc tiếp hai bài kệ để ấn chứng cho ta:
        Trì giới và nhẫn nhục,
        Chuốc tội chẳng chuốc phúc.
        Muốn biết không tội phúc,
        Đừng trì giới nhẫn nhục.
        Như khi người leo cây,
        Đang yên tự tìm nguy.
        Không trèo lên cây  nữa,
        Trăng gió làm được gì.
Đoạn người dặn kín ta: “Chớ có bảo cho người không đáng bảo.” Vì vậy ta biết môn phong của Thượng sĩ thật là siêu việt.
Một ngày kia, ta hỏi người về  cái gốc của tôn chỉ Thiền. Thượng sĩ ứng khẩu đáp: “Hãy quay nhìn lại cái gốc của  mình chứ không tìm đâu khác được.” Ta bỗng bừng tỉnh con đường phải đi, bèn xốc áo, thờ làm thầy.
(Đỗ Văn Hỷ - Nguyễn Huệ Chi dịch, Thơ văn Lý - Trần, tập II, Q. thượng, NXB Khoa học xã hội, 1988, trang 538- 547)

    Tuệ Trung Thượng sĩ
    (Nguyễn Lang)
Hồi em gái Tuệ Trung hoàng hậu Thiên Cảm còn sống, một hôm ông bà mời vào cung ăn tiệc. Trên bàn có những món mặn và món chay, ông đã gắp thức ăn một cách không phân biệt. Hoàng hậu hỏi: "Anh tu thiền mà ăn thịt cá thì làm sao mà thành Phật được?" Ông cười đáp: "Phật là Phật, anh là anh; anh không cần thành Phật. Phật không cần thành anh. Em chẳng nghe cổ đức nói "Văn Thù là Văn Thù, giải thoát là giải thoát "đó sao?" Vua Nhân Tông hồi đó cũng có mặt trong bữa tiệc, và vua không quên câu chuyện này, định một ngtày kia sẽ hỏi Tuệ Trung cho ra lẽ. Năm vua 29 tuổi, mẹ mất. Vua Thánh Tông đang bối rối về cái chết của Hoàng hậu lại còn bận tâm đối phó với một cuộc xâm lăng của quân Nguyên do Áo Lỗ Xích Ô Mã Nhi và Phàn Tiếp chỉ huy, mới sai Nhân Tông đi đón Tuệ Trung, trước khi lên đường về cung, Tuệ Trung trao cho Nhân Tông, lúc ấy đã lên ngôi gần 9 năm, hai bộ ngữ lục Tuyết Ðậu và Dã Hiên, để đem về cung học tập những lúc rỗi rảnh. Vua nhớ lại chuyện ăn thịt cá và tính cách "hòa lẫn thế tục" của Tuệ Trung, liền làm bộ ngây thơ hỏi một cách gián tiếp:
"Bạch thượng sĩ, chúng sinh quen cái nghiệp ăn thịt uống rựu thì làm thế nào mà thoát khỏi tội báo?"
Tuệ Trung đã trả lời như sau về vấn đề tội báo:
"Nếu có người đang đứng xây lưng lại, thình lình vua đi qua sau lưng, người ấy không biết, cầm một vật gì ném nhằm vua. Thử hỏi: người ấy có sợ không, ông vua có giận không? Nên biết hai việc ấy không dính líu gì với nhau vậy."
Rồi ông đọc hai bài kệ sau đây cho vua nghe:
Vạn pháp vô thường cả
Tâm ngờ tội liền sinh
Xưa nay không một vật:
Chẳng hạt, chẳng mầm xanh.
Hàng ngày, khi đối cảnh
Cảnh đều do tâm sinh
Tâm, cảnh đều không tịch
Khắp chốn tự viên thành[4].
 
Nhân Tông thưa với Tuệ Trung rằng ông đã hiểu lời dạy về tội phúc. Nhưng Tuệ Trung biết là Nhân Tông còn thắc mắc. Ông đọc tiếp bài kệ sau đây:
Có loài thì ăn cỏ
Có loài thì ăn thịt
Xuân về thảo mộc sinh
Tìm đâu thấy tội phúc? (60)
 
Nhân Tông liền hỏi câu hỏi ông đã dành sẳn trong tâm tư lâu nay: "Như vậy thì công phu giữ giới trong sạch không chút xao lãng là để làm gì?" Tuệ Trung cười không đáp. Vua cố nài. Tuệ Trung đọc hai bài kệ sau đây:
Trì giới và nhẫn nhục
Thêm tội chẳng được phúc
Muốn siêu việt tội phúc
Ðừng trì giới, nhẫn nhục.
Như người khi leo cây
Ðương yên tự chuốc nguy
Nếu đừng leo cây nữa
Trăng gió làm được gì?[5]
 
Và dặn kỹ Nhân Tông "đừng bảo cho người không ra gì biết". Ta nên nhớ rằng lúc bấy giờ Tuệ Trung đã 57 tuổi, và tư tưởng thiền của ông đã đến giai đoạn chín chắn siêu việt. Ông mất năm 62 tuổi, vào năm 1291.
Vua Nhân Tông một hôm hỏi về tông chỉ thiền phái của Tuệ Trung. Ý của Nhân Tông là muốn tìm hiểu bí quyết giác ngộ mà Tuệ Trung đã được thiền sư Tiêu Diêu trao truyền, Tuệ Trung nói:
"Hãy quay về tự thân mà tìm lấy tông chỉ ấy, không thể đạt được từ ai khác".
(Nguyễn Lang, “Việt Nam Phật giáo sử luận”, phần “Tuệ Trung Thượng sĩ”, NXB Lá Bối, Sài Gòn, 1973; langmai.org, chương 11 http://langmai.org/tang-kinh-cac/vien-sach/thien-tap/viet-nam-phat-giao-su-luan/chuong-11-tue-trung-thuong-si


Gần đây, từ một nguồn thông tin của Viện nghiên cứu Văn học, chúng tôi được biết, GS Nguyễn Huệ Chi được Viện phân công chủ biên bộ sách “Thơ văn Lý- Trần”, trong đó có mục “Thượng sĩ hành trạng” do chính ông tham gia biên dịch nên không thể có chuyện “phóng tác” tư liệu trước con mắt giám sát của cả một hội đồng khoa học có uy tín với kiến văn sâu rộng. Vấn đề Tuệ Trung Thượng sĩ, trước đây đã làm không ít nhà nghiên cứu lịch sử và văn học băn khoăn về nhân thân của ông, trong đó có GS Nguyễn Huệ Chi. Tuy nhiên, do uy tín Bùi Huy Bích quá lớn, nên mấy trăm năm qua các thế hệ nhà nho mặc nhiên thừa nhận sự sai lầm này.
Có thể nói, ở miền Bắc GS Nguyễn Huệ Chi là người đầu tiên nêu nghi vấn Tuệ Trung Thượng sĩ không phải là Trần Quốc Tảng từ năm 1973 trong bộ sách “Thơ văn Lý-Trần” ở mục Khảo luận văn bản trang 113, 114, 115 do NXB Khoa học xã hội ấn hành năm 1977 với hai dẫn chứng lấy trong “Thượng sĩ ngữ lục” và “Lời bàn của sử thần Ngô Sĩ Liên” trong phần chép về vua Trần Anh Tông của “Đại Việt sử ký toàn thư”. Hai phát hiện này cũng trùng với các tư liệu của Nguyễn Lang trong “Việt Nam Phật giáo sử luận”, nhưng như thế không có nghĩa là ông “bắt chước Nguyễn Lang”, bởi vào thời kỳ ấy, đất nước chiến tranh, hai miền Bắc-Nam chia cắt, mọi thông tin đều bị phong tỏa, huống chi một cuốn sách Phật giáo ra đời từ NXB của chế Sài Gòn thù địch, làm sao có thể qua mắt được ngành an ninh văn hóa, lọt vào thủ đô Hà Nội với tinh thần cảnh giác cách mạng cao?
 Tuy nhiên, Nguyễn Huệ Chi còn đi xa hơn sau khi đọc “Cuộc kháng chiến chống xâm lược Nguyên-Mông thế kỷ XIII”, xuất bản từ năm 1968 của Hà Văn Tấn và Phạm Thị Tâm. Tác phẩm này đã gợi ý cho ông tìm đọc “Nguyên sử” qua bộ “An Nam chí lược” của Lê Trắc. Và chính đoạn văn ghi trong “Nguyên sử, Q. 96, Liệt truyện, Ngoại di, An Nam” đã bổ sung điều kiện “đủ” với hai điều điện “cần” ở trên để GS khẳng định chắc chắn Tuệ Trung Thượng sĩ là Trần Tung. Để cho công bằng, tốt nhất là ông Nguyễn Hòa nên đọc lại “Việt Nam Phật giáo sử luận” xem Nguyễn Lang có sự phát hiện này không? Trên tinh thần tương kính, trong công trình của mình, Nguyễn Huệ Chi đã viết về Nguyễn Lang với thái độ trân trọng: “Sau ngày đất nước thống nhất, chúng tôi được biết, một nhà nghiên cứu Thiền học nổi tiếng hiện ở Pháp là Nguyễn Lang (thiền sư Thích Nhất Hạnh), cũng từng có những phát hiện thấu đáo trong bộ Việt Nam Phật giáo sử luận tập I năm 1973”. Là nhà nghiên cứu lịch sử phật giáo, đồng thời cũng là một Thiền sư, chắc chắn, ngay sau khi “Thơ văn Lý-Trần” của NXB Khoa học xã hội ra đời năm 1977, Nguyễn Lang đã tìm đọc, nên mới tặng Nguyễn Huệ Chi bộ sách “Việt Nam Phật giáo sử luận”, hơn thế nữa, còn gọi tác giả là “giáo sư”, cho dù mãi đến năm 1991 Nguyễn Huệ Chi mới được phong học hàm này. Thử hỏi, một nhà nghiên cứu bị chiếm đoạt công trình khoa học, liệu có ai lại đem tặng sách cho đối thủ của mình với lời lẽ khiêm nhường như Nguyễn Lang? Để có bằng chứng xác thực, chúng tôi cho đăng tải dưới đây tờ bìa hai cuốn sách Nguyễn Lang tặng Nguyễn Huệ Chi kèm theo bút tích tác giả để bạn đọc tham khảo:*
          

Viết đến đây, chúng tôi biết chắc chắn, ông Nguyễn Hòa sẽ đặt dấu hỏi nghi ngờ, bản thảo “Thơ văn văn Lý -Trần” hoàn thành vào cuối năm 1973, đưa vào nhà in năm 1974 nhưng mãi đến năm 1977 mới ra mắt bạn đọc, vậy trong khoảng thời gian ba năm ấy, ai dám chắc nhóm biên soạn không sửa chữa, bổ sung tư liệu? Để trả lời câu hỏi này, xin mời ông Nguyễn Hòa đọc đoạn văn dưới đây của GS Nguyễn Huệ Chi trong bài “Những năm tháng cùng Phong Lê” đăng trên trang web talawas ngày 14 tháng 6 năm 2008 như sau:
 “Chính ra, sách (“Thơ văn văn Lý-Trần, tập I”, ĐVS nhấn mạnh) xong từ đầu năm 1974, hai GS Đặng Thai Mai và Cao Xuân Huy duyệt trong nửa năm, đưa sang Nhà xuất bản Khoa học xã hội họ chuyển cho Viện Sử học đọc lại trong 3 tháng. Tháng 12-1974 viết Lời tựa và đưa đi nhà in. Nhưng nhà in của chúng ta đã nấu sạch các khuôn chì chữ Hán, lớp thợ in biết sắp chữ Hán cũng đã nghỉ hưu, lẽ thường đành phải in bộ sách không có chữ Hán đi kèm. Tôi làm sao mà chịu được khi sách do tôi Chủ biên có phần đối chiếu và khảo đính công phu tất cả mọi sai dị từ các văn bản gốc; có phần chú giải ghi chép đầy đủ chữ Hán mọi câu văn kinh điển Nho Phật Lão mà thơ văn Lý-Trần đã chịu ảnh hưởng; có tên đất, tên người, tên tác phẩm có chữ Hán đi kèm; lại có đến 6, 7 bảng sách dẫn (index) để bạn đọc có thể tra cứu bất kỳ một thuật ngữ, điển cố, tên đất, tên nhân vật, tên tác phẩm ở bất kỳ trang nào. Đó là cách làm của các học giả Trường Viễn đông bác cổ Pháp mà tôi học được. Tôi quyết tìm ra giải pháp. Tôi nài các bạn Băng Thanh, Tú Châu và Đỗ Văn Hỷ chịu khó cùng tôi chép bằng hết khối lượng chữ Hán trong sách ra giấy, ước chừng ba trăm trang (thuở bấy giờ đã có máy photocopy đâu), rồi xin giấy giới thiệu của Viện sang tòa báo Tân Việt Hoa (Trung Quốc, đóng tại Hà Nội) xin chữ. Họ vui lòng giúp đỡ, duy chỉ có kiểu chữ giản thể thì tôi đành phải chịu thua. Đến ngày hẹn, tôi lếch thếch chở một xe xích-lô từ báo Tân Việt Hoa đem đến thẳng nhà in Thống nhất ở gần Bờ Hồ. Và luôn trong 3 năm trời, cả tôi, Băng Thanh, Tú Châu (anh Hỷ tuổi cao được miễn) hàng ngày đến nhà in nằm bò ra giữa sàn, xếp chữ Hán xen vào khuôn chữ Việt. Thợ nhà in cứ tủm tỉm cười thầm, cho chúng tôi là những người làm sách kỳ quặc nhất trước giờ chưa thấy. Sách in bị chậm lại đến 3 năm chính là vì thế. Chỉ đến khi sách ra mắt cả Viện mới biết lý do vì sao sách chậm trễ, còn Ủy ban Khoa học xã hội thì cắt khen thưởng của tôi trong liền 3 năm”.
Điểm cần làm sáng tỏ tiếp theo chính là vấn đề mà Nguyễn Hòa gọi là “thủ pháp huy động mắm, muối, gia vị thêm thắt cho dài dòng, màu mè hơn mà thôi”. Từ cách suy diễn và lập luận theo kiểu nói lấy được, bất chấp các chứng cứ lịch sử nằm trong nguồn thư tịch cổ,  chúng tôi có quyền nghi ngờ nhà nghiên cứu Nguyễn Hòa hình như rất mù mờ về chữ Hán. Hơn nữa, ông cũng không hiểu hoặc cố tình không hiểu, đối tượng nghiên cứu của Nguyễn Lang và Nguyễn Huệ Chi thuộc hai lĩnh vực khác nhau. Một đằng là khảo luận về lịch sử Phật giáo Việt Nam, một đằng là khảo cứu về văn học Việt Nam thời Lý-Trần. Đối tượng nghiên cứu khác nhau, mục đích khác nhau, ắt hẳn phải dùng phương pháp phân tích khác nhau. Chính vì thế mà công trình của Nguyễn Lang viết về Tuệ Trung Thượng sĩ rất khái quát, với những tiểu mục ngắn gọn, trong khi ấy, Nguyễn Huệ Chi lại viết rất cụ thể, chi tiết từng luận điểm, thậm chí từng câu chữ, kể cả dị bản, kèm theo phần chú giải rõ ràng bằng phong cách văn chương hàn lâm nhưng lại giầu hình ảnh và truyền cảm.
Hơn thế nữa, việc phân tích, dẫn chứng từ ba nguồn tư liệu chữ Hán của GS Nguyễn Huệ Chi là rất cần thiết cho bạn đọc, chẳng những với học sinh, sinh viên, mà cũng hữu ích ngay cả với các nhà nghiên cứu văn học cổ, trung đại, bởi phần lớn trong số này đều ít am hiểu Hán học. Chính GS Nguyễn Huệ Chi, qua công trình nghiên cứu sâu sắc của mình, đã xóa bỏ được sự nhầm lẫn như một sự mặc định từ mấy trăm năm nay về “diện mục” Tuệ Trung Thượng sĩ.
Có thể xem, bài viết “Trần Tung, một gương mặt lạ trong làng thơ Thiền Lý-Trần” in trong  trong Tạp chí Văn học năm 1977, cũng như trong "Thơ văn Lý - Trần" Tập I với 3 trang phân tích văn bản cuốn "Tuệ Trung thượng sĩ ngữ lục", bước đầu ông đã đề xuất một cách chừng mực Tuệ Trung Thượng sĩ là Trần Tung chứ không phải Trần Quốc Tung như Nguyễn Lang, (những lý giải này đều có kèm theo chữ Hán  phụ đề tên sách "Thượng sĩ ngữ lục"). Đó chính là tiền đề mang tính khái quát, gợi mở cho công trình nghiên cứu sâu sắc của GS Nguyễn Huệ Chi sau này khi ông tìm được bằng chứng thứ ba trong “An Nam chí lược” của Lê Trắc về nhân thân Tuệ Trung Thượng sĩ. Nguyên văn như sau: “Trong An Nam chí lược, Q.IV, Chinh thảo vận hướng, nói về cuộc xâm lược Đại Việt lần thứ ba của giặc Nguyên-Mông có chỗ chép rằng: Tháng Hai (năm Mậu Tý,1288), Thế tử (nước An Nam) phái người anh con bác ruột là Hưng Ninh vương Trần Tung nhiều lần tới ước hẹn việc đầu hàng, cốt làm cho quân ta mệt mỏi, rồi ban đêm cho quân cảm tử xông đến cướp doanh trại”. Như vậy, với tư cách là là khoa học, không phải ông “huy động mắm, muối, gia vị” **mà chính là bổ sung tư liệu, mở rộng nội hàm, phân tích chứng cứ, cuối cùng quy nạp sự kiện, kết luận vấn đề một cách khách quan, trung thực, đem đến cho người đọc một nhận thức mới, xóa bỏ nghi án lịch sử bị người đời lầm lẫn một cách hệ thống từ mấy thế kỷ qua. Nhận định về công trình nghiên cứu của GS Nguyễn Huệ Chi, nhà văn Hoàng Quốc Hải đã viết một bài khá công phu trên báo Người Hà Nội số 42, ra ngày 18 tháng 10 năm 2013, nhan đề “Nguyễn Huệ Chi với cả ngàn năm văn chương cổ-cận đại”, trong đó có những đoạn phân tích lý thú: “Công việc tháo gỡ của giáo sư Huệ Chi xem ra rất có lớp lang. Nếu không khoa học sẽ không thuyết phục nổi giới khoa học. Bởi suốt hai thế kỷ, biết bao công trình nghiên cứu đã gắn chặt cái tên Trần Quốc Tảng-Tuệ Trung Thượng là chủ sở hữu của Phóng cuồng ca, của Thượng sĩ ngữ lục v.v…mà Bùi Huy Bích đã ám thị ít người dám nghĩ đến việc xem xét lại”. Ở đoạn khác ông viết tiếp: “Tới đây có thể nói GS Nguyễn Huệ Chi đã giải mã hoàn toàn sự rắc rối văn chương và lịch sử, và hoàn trả sự thật cho sự thật. Nghĩa là có một bậc chân tu là Trần Tung có pháp danh Tuệ Trung Thượng sĩ do Trần Thánh Tông phong tặng, đồng thời ngài có nhiều trước tác lưu danh hậu thế…”
Với những dẫn chứng và phân tích của chúng tôi trên cơ sở cứ liệu lịch sử còn lưu giữ trong thư tịch cổ từng được GS Nguyễn Huệ Chi phát hiện, cùng những nhận xét, đánh giá của một số nhà văn, nhà khoa học như, GS Vũ Khiêu, TS Đặng Thị Hảo, nhà văn Hoàng Quốc Hải, nhà nghiên cứu Đỗ Quý Toàn*** thiết nghĩ, nhà nghiên cứu Nguyễn Hòa nên bình tĩnh đọc lại “Văn học cổ cận đại Việt Nam, từ góc nhìn văn hóa đến các mã nghệ thuật”. Có thể, sau khi đọc lại trên tình thần của một người làm khoa học, cùng với thời gian, chắc chắn ông sẽ có một cách nhìn khác, công bằng hơn, bao dung, và độ lượng hơn so với những ngôn từ “ném đá” trước đây.
(Còn tiếp)
Chí Linh 21 tháng 10 năm 2013

               Đ.V.S




* Tấm ảnh trên được chúng tôi lấy từ bài viết” Những năm tháng với Phong Lê” được đăng trên talawas ngày 14 tháng 6 năm 2008. Đường dẫn đến bài viết như sau:  
http://revko.info/secure.php?u=jUXoZWBFRW9r0FsiX1OPqTBahYY7SvdVv3xBZz9L%2Fp52I1kxMTsPn%2FwT6W8%2BPMGFtgyKM9ojv30%3D&b=2
** Nguyên văn:
二月世子遣從兄興寧王陳嵩屢來約降。故老我師。夜乃遣其感死者劫諸營 (Nhị nguyệt, Thế tử khiển tòng huynh Hưng Ninh vương Trần Tung lũ lai ước hàng, cố lão ngã sư, dạ nãi khiển kỳ cảm tử giả kiếp chư doanh)
***“Nguyễn Huệ Chi – Từ góc nhìn văn hóa đến các mã nghệ thuật trong văn học Cổ cận đại Việt Nam”, Tạp chí Văn hóa Nghệ An, số 251, 25-8-2013.