Cầu Long Biên vượt qua sông Hồng thuộc đất Long Biên của kinh thành Thăng Long cổ kính xưa – Hà Nội ngày nay. Hỏi các nhà sử học và các nhà Hà Nội học thì đều trả lời tương tự nhau là không biết cây cầu này mang tên Long Biên vào thời gian nào và do ai khởi xướng… Còn trên thực tế biển gắn ở đầu cầu vẫn còn nguyên vẹn thì mang tên là cầu Doumer, cầu mang tên toàn quyền Đông Dương lúc bấy giờ (khoảng từ năm 1895 đến năm 1905) mang quốc tịch Cộng hòa Pháp tên là Paul Doumer, chính ông này đã có đề xuất xây dựng cầu vượt qua sông Hồng, vị trí xây dựng nối liền phố cổ Hà Nội với các tỉnh phía bắc sông Hồng – vùng văn hóa lúa nước và tài nguyên thiên nhiên phong phú…, trong đó có cảng Hải Phòng một cửa ngõ giao lưu với thế giới vô cùng quan trọng với người Pháp xâm chiếm nước ta. Ngoài vấn đề đó, mục đích rất quan trọng với chính quyền đô hộ của thực dân Pháp là điều động quân đội trung ương đến đàn áp các phong trào cách mạng ở vùng dân cư rộng lớn với thời gian nhanh nhất và với các thiết bị phục vụ chiến tranh hiện đại để giành lấy phần thắng chớp nhoáng. Nhà sử học Dương Trung Quốc cho biết: “Chiếc cầu này bị nghiêng vì những dòng chiến xa thực dân điều quân từ trong thành phố sang sân bay Gia Lâm để tăng cường chiến trường Điện Biên Phủ…”, cũng không có tài liệu nào nói làm cách nào để cây cầu cân bằng trở lại. Rất có thể vào tháng 10 năm 1954 đoàn quân Việt Minh cùng xe pháo đã rầm rộ vào giải phóng Hà Nội đã làm cân bằng cây cầu đã tồn tại hơn nửa thế kỷ. Ông Paul Doumer, đã xin tiền của chính phủ Pháp để xây dựng cầu trong 4 năm. Khởi công ngày 12 tháng 9 năm 1898, hoàn thành ngày 3 tháng 2 năm 1902 với kinh phí xây dựng 5 900Fr, và cầu được mang tên: Doumer (nguồn báo Văn Nghệ số: 35 năm 2008). Rất có thể, sau khi cầu được đưa vào sử dụng rất thuận lợi cho việc đi lại lưu thông buôn bán giữa miền quê các tỉnh phía bắc sông Hồng với kinh thành Hà Nội mà nhân dân ta đã đặt tên cầu là Long Biên cho dễ gọi. Vào những năm đó, dân ta đến hơn 95% là mù chữ nên đọc tên tiếng Pháp thật vô cùng khó, hơn nữa ghét người Pháp đô hộ thì tên cầu Doumer đã đi vào quên lãng là dễ hiểu. Và, tên cầu là: Long Biên đã chính thức đi vào thơ, văn, bài viết chính thức từ ngày đất nước ta giành được chủ quyền với bản Tuyên ngôn Độc lập ngày 2 tháng 9 năm 1945.
Cầu Long Biên thăng trầm cùng Hà Nội. Nếu tính năm khởi công xây dựng cầu năm 1898 đến năm nay 2008 thì cầu Long Biên có tuổi 110 năm và vắt qua ba thế kỷ (XIX, XX và XXI) còn Hà Nội sắp đến tuổi tròn mười thế kỷ. Tuy cầu Long Biên được xây dựng bằng đồng tiền của Cộng hòa Pháp thời bấy giờ song thực ra đó là mồ hôi nước mắt của nhân dân ta bởi gần 20 triệu dân Việt Nam đặt dưới sự bảo hộ của họ nên phải chịu bao nhiêu là tiền nộp thuế của rất nhiều thứ thuế, tài nguyên thiên nhiên họ khai thác buôn bán thu tiền đưa về làm giàu cho nước Pháp. Cho nên, việc xây dựng cầu Long Biên đúng vào thời điểm tất yếu của quá trình phát triển của lịch sử nước ta. Người Pháp đầu tư tiền xây dựng cầu Long Biên để củng cố quyền lực và khai tác kinh tế, bên cạnh đó còn phục vụ chính sách mị dân… Ngược lại với nhà cầm quyền Pháp, những người cầm quyền nước Mỹ thời gian từ năm 1965 đến năm 1972 thì lại muốn phá cầu Long Biên để làm tê liệt con đường giao thông huyết mạch nối liền Thủ đô Hà Nội với các nước Xã hội chủ nghĩa đến với cuộc cách mạng giải phóng Miền Nam của Việt Nam. Trong 7 năm, 14 lần máy bay Mỹ ném bom, bắn tên lửa vào cầu Long Biên đã làm cây cầu ở tuổi bảy mươi mang trên mình vết thương nặng nề , có hơn ba nhịp dầm dàn thép dài vượt qua vị trí rộng nhất, nước sâu nhất của sông Hồng, bị phá tan hoang rơi xuống lòng đau. Vết thương ấy vẫn ngày đêm rỉ nước vàng trên cơ thể cầu Long Biên đã bước qua tuổi bách niên. Cầu Long Biên yếu lắm rồi, để chống đỡ sự xuống cấp do thời gian, do môi trường, do hậu quả chiến tranh, những người thợ cầu Việt Nam đã tăng cường thêm các trụ tạm để chống đỡ sự mỏi võng xuống của các nhịp dầm thép nặng và dài. Tuy tuổi cao và yếu, hiện tại cầu Long Biên vẫn đưa đón các chuyến tầu hỏa chở người, hàng hóa như những năm nào tuổi còn xuân phơi phới vào, ra Hà Nội. Còn ô tô các loại bây giờ không được phép qua cầu do yếu tố quá tải trên cầu, còn xe máy, xe đạp, người bộ hành vẫn suốt ngày đêm đánh thức cầu Long Biên hòa nhập với không khí đổi mới nền kinh tế thị trường…Hòa nhập với cầu Thăng Long, cầu Chương Dương, cầu Thanh Trì, cầu Vĩnh Tuy đã và đang hiện diện trong vòng hơn 20 năm đất nước ta chuyển đổi phát triển nền kinh tế và đạt được kết quả rực rỡ. Nếu so sánh về thời gian thi công, vóc dáng và lưu lượng các phương tiện giao thông vận hành qua lại thì chỉ có cầu Chương Dương có số liệu thống kê tương đương, còn chất lượng nền móng thì cần lưu ý đến tuổi thọ của cầu Chương Dương vì cọc đóng làm nền móng mố trụ đa phần là cọc ván thép nên qua thời gian sử dụng độ han rỉ của cọc ván thép khó kiểm tra và đánh giá chất lượng; còn cầu Thăng Long thi công đúng 12 năm (1973 – 1985) mới hoàn thành, lý do vào đúng thời điểm hai nước bạn lớn của nước ta trong khối xã hội chủ nghĩa có hướng đi mới… mà một trong hai nước ấy đã dạy cho Việt Nam một bài học. Còn lại cầu Thanh Trì và cầu Vĩnh Tuy là hai cây cầu bê tông cốt thép nặng nề sẽ hoàn thành vào năm 2010 và năm 2009, mỗi cây cầu chậm tiến độ nhiều năm trời dòng dã. Sự chậm trễ đã ngốn vào ngân sách của nhân dân, tài nguyên của đất nước rất lớn. Hình như hai dự án cầu này sau khi thắng thầu và được nhận thầu một vài gói thầu đã biến tướng thành mâm cỗ lớn được bày đặt ra và mỗi ngày qua đi cứ được bổ sung thêm nhiều món đắt tiền để cho những người có liên quan nhâm nhi, gặm nhấm với thời gian càng kéo dài dài thì càng có lợi cho họ; bên cạnh đó còn gây sức ép tài chính với các ban ngành của thành phố bởi lễ kỷ niệm 1000 Thăng Long – Hà Nội đang được tính từng ngày. Họ đã cố tình quên dòng xe có tải trọng lớn của nền kinh tế đang phát triển như vũ bão, dòng người xe đang ùn tắc giao thông ngày đêm vào, ra các cửa ngõ và cả trong nội thành Hà Nội… , quên thân phận cầu Long Biên già cỗi vẫn đang gồng mình chịu tải nhìn sang các bạn cầu trẻ vẫn đang nhởn nhơ soi mình xuống mặt nước sông Hồng làm duyên…
Có một Việt kiều ở Cộng hòa Pháp tên là Nguyễn Nga đang lập dự án lễ hội diễn ra trên cầu Long Biên, hai bên đầu cầu và bãi sông dưới gầm cầu với tên gọi: “Ký ức cầu Long Biên”, thời gian kéo dài 24 giờ liên tục, tức là những người đến dự lễ hội có đủ trọn ngày đêm tự sự bên cầu, trên cầu, dưới cây cầu Long Biên cổ tích. Ta có thể kể chuyện bên cây cầu vượt qua ba thế kỷ này những câu chuyện vui buồn, những kỷ niệm, hình ảnh thân thương bên một di tích đang vào thời kỳ huyền thoại. Ngoài ra còn được thưởng thức các tác phẩm nghệ thuật điêu khắc tạo hình, tranh, ảnh, nhiều ca khúc của nhiều thế hệ nhạc sĩ, ca sĩ, của nhiều học giả, nghệ nhân, nghệ sĩ nổi tiếng trong nước và quốc tế có tấm lòng yêu mến cầu Long Biên. Đây là một sáng kiến đáng trân trọng, ngoài mục đích tri ân với cây cầu dàn thép được xếp hạng thứ hai thế giới của đầu thế kỷ XX (cầu xếp thứ nhất là cầu Brooklyn của nước Mỹ), còn giới thiệu với thế giới về nét văn hóa truyền thống độc đáo của phố cổ Hà Nội đã đang bước vào tuổi nghìn năm và dân tộc Việt Nam một dân tộc luôn trân trọng tình hữu nghị bạn bè trên khắp thế giới. Có một điều quan trọng muốn lưu ý đến những nhà tổ chức “Ký ức cầu Long Biên” là cầu đang ở giai đoạn xuống cấp về sức chịu tải của toàn bộ cây cầu. Cách đây mấy chục năm, trên sông Bo ở thị xã Thái Bình có tổ chức thi bơi, số người tập trung đông trên mặt cầu Bo để chứng kiến thì bất ngờ cầu bị sập…tai nạn đã xẩy ra. Đây là bài học đáng lưu ý khi mà lượng người tham gia lễ hội trên cầu Long Biên tăng lên đột biến, tổng tải trọng chất lên cây cầu già cỗi này chắc chắn sẽ có những chuyển vị khôn lường… Lo xa để có biện pháp tổ chức khoa học âu cũng là một việc không thừa.
Tuy là cây cầu vô chi, vô giác nhưng cầu Long Biên đã thành một bộ phận cơ thể của Hà Nội hơn một thế kỷ qua. Cầu Long Biên đã hằn sâu vào ký ức của hàng triệu người khi đã được nghe kể chuyện, trực tiếp chứng kiến và vận hành qua lại bằng phương tiện tầu hỏa, xe ô tô, xe máy, xe đạp,…và đi bộ trên cây cầu đẹp như cầu vồng vượt qua sông Hồng mượt mà, duyên dáng dải lụa mềm bên Thăng Long – Hà Nội, thời gian cứ dầy lên, tình yêu cầu Long Biên đã đi vào tâm hồn ta lúc nào chẳng rõ, chỉ biết rằng khi xa Hà Nội, bên nỗi nhớ riêng tư gia đình, bè bạn thì hình ảnh cầu Long Biên canh cánh bên lòng khi ta tâm sự, kể chuyện với bạn bè chưa một lần đặt chân đến Hà Nội về một cây cầu có vóc dáng uyển chuyển như một con rồng bằng thép khổng lồ vượt qua sông Hồng lớn rộng, có một sức sống dẻo dai đến không ngờ và sự cống hiến cho con người nơi đây nối liền giao thông vô cùng hữu hiệu hơn một trăm năm qua. Để rồi ta trân trọng giữ gìn và cầu mong sự vững vàng của cầu Long Biên ngày một dài thêm…