Thơ Đường luật xuất sứ từ Trung Quốc đến nay đã hơn 1300 năm. Thơ Đường Trung Quốc vào Việt Nam như thế nào? Và đã được đánh giá ra sao? Thời nhà Đường gồm 300 năm (618-907), đối chiếu với lịch sử Việt Nam đó là thời Bắc thuộc, trải qua các thời Mai Hắc Đế (702), Bố Cái Đại Vương (791), bước sang triều đại Ngô Vương Quyền (939- 967). Trong thời Đường hưng thịnh, nhiều nhà thơ có tiếng đã tưng tiếp xúc với các pháp sư Việt Nam. Thời nhà Lý tôn thờ Phật giáo nên thơ cũng mang đậm nét thiền. Từ thế kỷ X trở đi,Nho giáo chiếm địa vị gần như độc tôn ở Việt Nam. Các khoa thi kén chọn nhân tài, sĩ tử đều phải thi thơ Đường Luật. Từ thế kỷ X-XX chữ nôm  được thịnh hành. Văn học trong đó có thơ ca phát triển mạnh mẽ. Nội dung đề cập, đề tài phong phú như : Chiến thắng lịch sử, thiên  nhiên và nhân tình thế thái...Bài Nam Quốc Sơn Hà của Lý Thường Kiệt nổi tiếng ngay từ đầu. Rồi đến thời Trần bài thơ của Thái sư Trần Quang Khải: “Lưỡng hồi lao thạch mã...”. Những bài thơ mang hơi thở,nhịp đập của trái tim dân tộc thì trường tồn mãi mãi...
Việt Nam làm thơ Đường bằng chữ Hán mang nhiều tính hiện thực hơn, đề cập đến chuyện thế sự, số phận con người. Nó gần gũi với đời sống và mang nhiều tính nhân dân hơn. Đến cuối thế kỷ  XIX, thơ chữ Hán không dồi dào, phong phú như trước nữa. THơ Nôm Đường Luật của Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xương, Phan văn Trị có phần khởi sắc hơn.
THơ Nôm phải nói đến Hồ Xuân Hương, mới thật  tung hoành ngang dọc. Nhà nghiên cứu văn học Dương Quảng Hàm đã khẳng định : “Hồ Xuân Hương là một nhà viết thơ Nôm thuần túy, thoát hẳn ảnh hưởng của thơ văn chữ Hán với cách tả tình, tả cảnh, dùng chữ, hiệp vận rất khéo”
Nhà thơ Xuân Diệu thì đánh giá : “Thứ thơ ấy không chịu ở trong khuôn khổ thông thường, một thứ thơ muốn lặn sâu vào sự vật, vào những đáy rất kín thầm của tâm tư, những đáy kín thầm ấy,không phải lạc lõng cô đơn, cá nhân chủ nghĩa,mà trái lại được hàng vạn người đồng tình thông cảm”
Như vậy từ Nguyễn Trãi đến Hồ Xuân Hương các nhà thơ Việt Nam chỉ mượn Luật Đường làm hình thức để thể hiện. Nhưng họ luôn luôn muốn thoát khỏi thơ Đường cả về nội dung và hình thức.
Nguyễn Trãi,Hội Tao Đàn, Nguyễn Bỉnh Khiêm, trong thơ Nôm dùng nhiều lục ngôn thể hơn là Đường luật.
Đến thế XVIII- XIX với Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan thì hồn Việt, lời nói Việt, tâm trạng Việt đã làm cho thơ luật Đường  đến độ hoàn hảo...Sau đó Nguyễn Khuyến, Trần Tế Xương giữ được cái trang nhã của thơ luật Đường. Những dòng ngôn ngữ và cách cảm nghĩ giầu tính nhân văn với đời thường. Thơ Đường luật Việt Nam hóa, hoàn toàn tung hoành ngang dọc với tình cảm tư tưởng của mình không hề bị gò bó, như bài “Tự Tình” của Hồ Xuân HƯơng, “Tiên Sĩ Giấy” của Nguyễn Khuyến., Tuyệt cú “Chữ Nho” của Trần Tế Xương...
Thơ Đường Luật hiện nay, đã được chuyển giao kỹ thuật một cách hoàn hảo, nhờ các tài thơ lớn Việt Nam.Hình thức của nó chỉ còn là nguồn gốc xa xôi, chứ bàn thân thơ luật Đường, cả chữ Hán và chữ Nôm, đã trở thành tài sản tinh thần của người Việt Nam, mang hồn Việt,giọng Việt.
Trong thời Pháp thuộc, thơ Luật Đường dùng làm vũ khí đấu tranh của các nhà Nho gia, các nhà yêu nước như Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh...
Thế kỷ XX nhà thơ lớn, Trần Tuấn Khải, Tản Đà vẫn tiếp tục mạch thơ yêu nước ấy, nhưng phải mượn cách nói ngụ ý, cách nói bóng gió hơn.
Phong trào thơ mới nở rộ thì có Ngân Giang nữ sĩ, Quách Tấn vẫn thủy chung nhất với thể thơ Luật Đường.
Tiếp tục Tú Mỡ, Đồ Phồn sử dụng thể thơ trào phúng trong kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ...
Đọc bài thơ Đường hay,người ta liên tưởng đến những sắc màu, đường nét của nó (thi trung hữu họa) không phải dựa theo chi tiết ngôn ngữ cụ thể của bài thơ.Do truyền thống gắn bó giữa thơ ca, nhạc họa, nên một bài thơ Đường hay, bao giờ cũng gợi nên những âm thanh, đường nét...sự nhất trí giữa con người và thiên nhiên. Cấu tứ cái tôi trữ tình, thường hòa lẫn trong thiên nhiên và ngoại cảnh, Trong cách biểu hiện ba yếu tố Thi, Họa,Nhạc thường quấn quýt làm một . Về cấu trúc thơ Đường thường gọn nhẹ, cô đúc, ngôn ngữ gợi nhiều hơn tả, ý tại ngôn ngoại, không phải là những thuyết lý khô khan.
Văn dĩ tải đạo thì nặng về triết luận-Văn dĩ quán đạo thì xem trong tác dụng thẩm mỹ của thơ ca hơn, gần gữi thơ đường hơn,mang hương vị thoáng nhẹ, sâu lắng của thơ Đường.
Đặc tính mỹ học là tính hàm xúc,it lời, nhiều ý, ý ở ngoài lời, kết cấu chặt chẽ.
Phải tìm tòi từ ngữ tinh hoa của dân gian, kết hợp với cổ điển của lịch sử, và từ hoa lệ của văn học thành văn.
Phải sáng tạo ngôn ngữ hàm xúc, cấu tứ chặt chẽ, tâm hồn Á Đông gắn tình cảm con người với thiên nhiên với đất nước.
Thơ Đường như đóa hoa bất tử, không úa tàn theo thời gian, năm tháng. Mỗi khi đọc lên ta cảm thấy một cái gì vẫn mới, vẫn đẹp và vô cùng sống động. Cuộc tranh luận về thơ mới thơ cũ đầu thế kỷ XX: Người chê thơ Đường thì nói : Chữ nghĩa sáo mòn,luật lệ gò bó, trói voi bỏ rọ...”. Ngược lại người chê thơ mới lại nói : “Sự việt bằng quả ớt lại cố kéo dài như cái ba toong, ý có một dúm,lời kéo lòng thòng hàng thúng không hết...”
Thơ Đường vào Việt Nam đã có nhiều đổi mới cho phù hợp với tâm trạng, với tính hài hước của người Việt Nam thể hiện bằng các hình thức : Thủ Vĩ ngâm, Thể thơ bỏ lửng, Vĩ Tam thanh...
Thơ luật Đường viết bằng chữ Hán của người Trung Quốc hoặc của các Nho Sĩ Việt Nam trước đây được phổ biến qua các bản dịch thuật. Người dich giỏi thì ta tiếp thu được nhiều phần tinh hoa, người dịch kém ta phải chịu thiệt thòi.
...Hạ Long đã nâng nguồn cảm hứng vô tận về cảnh đẹp : “Trăm dòng triều biếc sóng nao nao/ Bát ngát non xanh thắm sắc trời  của một kỳ quan thế giới do thiên nhiên ban tặng. Trước cảnh hùng vĩ đó, cách đây 544 năm vị chủ soái Tao Đàn Nhị Thập Bát Tú,ông vua Nhà thơ Lê Thánh Tông đã cảm hứng đề một bài thơ Đường, khắc trên vách đá núi Truyền Đăng. Đó là bản tuyên ngôn Hòa Bình Xây Dựng đất nước. Bài thơ đó đáng được lưu giữ trong bảo tàng lịch sử Việt Nam cho đời đời con cháu.
Bước sang thế kỷ XXI mùa xuân của thơ ca. Nền thơ Đường Việt Nam, sau những đêm dài ngủ đông như bừng tỉnh dậy, để khẳng định trên cái khung Đưởng cổ kính đã dán những tấm hình Việt Nam lung linh đầy màu sắc.
Có thể nói thơ luật Đường thời nay, là thời hưng thịnh nhất, trong lịch sử thơ ca Việt Nam.Các câu lạc bộ thơ mọc lên khắp các phường xã, huyện thị, thành phố. Có hàng trăm hàng nghìn, thậm chí hàng vạn tác giả xuất hiện và đã in chung,in riêng,in nội bộ nhiều tập thơ Đường có giá trị. Tập thơ Đường “Huyền Thoại Miền Mây Nước” có sự đóng góp của hàng tram nhà thơ từ mọi miền đất nước. Đó là những dòng thơ Đường, kế thừa tinh hoa của đời trước, sự trầm tích sâu lắng thành những viên ngọc quý dâng cho đời. Đọc lên chúng ta không biết ranh giới để phân biệt, đâu là dòng thơ dân gian và đâu là thơ bác học...
Hồ Chủ Tịch trong bài thơ Đường : “Khán Thiên Gia Thi Hưu Cảm” đã viết “Thơ xưa yêu cảnh thiên nhiên đẹp/ Mây gió trăng hoa tuyết núi sông/Nay ở trong thơ nên có thép/Nhà thơ cũng phải biết xung phong”.
Đó chính là phương hướng cho xây dụng một nền thơ Việt Nam hiện đại, mỗi vần thơ là hơi thơ của nhân dân, là nhịp đập của trái tim nhân dân.Mỗi bài thơ là tiếng nói chính nghĩa của dân tộc Việt Nam, tỉnh táo trong hội nhập quốc tế đang còn đầy biến động, đầy rủi ro, đầy cạm bẫy và lắm mưu mô...

* Tên bài do NCV đặt
Bài phát biểu của Vũ Anh Tuấn-
Nguyễn Chính Viễn ghi lại