Trang chủ » Bầu bạn góp cổ phần

HỒN KHÈN - MỘT CUỐN TIỂU THUYẾT BẰNG THƠ

Nguyễn Thị Hồng - Đoàn Hữu Nam
Thứ bẩy ngày 21 tháng 4 năm 2018 6:38 PM



Kết quả hình ảnh cho Nhà thơ Nguyễn Thị Hồng




HỒN KHÈN

(Trường ca)

Quê ta ở tận cổng trời

Bản ta tay với chạm trời

Lời yêu không gửi được nhau

Lời yêu ta gửi lên trời

Chung chiêng rừng núi những lời thiết tha

I

Ngày ấy

Chiều chiều

Mặt trời sắp đi ngủ sau lưng núi

Giao bản làng lại cho mặt trăng

Ráng chiều

hằn

dáng ngựa

Một con ngựa bạch rung bờm

Anh đứng trên đèo

Nắm lấy dây cương...

Em

Hạt bắp trắng tròn

Cha mẹ như nương vừa mùa đốt rẫy

Nương nhiều màu gặp mưa xuân tươi tốt

Hạt bắp trắng tròn trổ cây bắp tốt tươi

Bản làng mình cheo leo lưng trời

Nhìn xuống

Bãi bằng mây trùng điệp

Em tắm nước lần trong khe

Em tắm ánh trăng lưng núi

Da em mịn như hoa đào

Má em hồng như trái đào...

Anh nắm dây cương

Ngựa bạch tung bờm

Anh đi cùng cây khèn trúc

Khèn trúc biết hát lời yêu

lơ lửng

đậu trên mặt trăng

Anh đi cùng cây khèn trúc

Khèn trúc biết nói lời tình

Thầm thĩ

Luồn xuống khe sâu

Anh đi cùng cây khèn trúc

Khèn trúc cùng hơi thở anh

chui qua khe cửa

luồn vào chăn em

vuốt ve da thịt

em!

Hãy về với anh

Em yêu!

Ta cùng đi ngả cây rừng

dựng ngôi nhà

ba gian, bẩy gian

Hãy về với anh

Em yêu!

Ta cùng đi trỉa hạt bắp

về đồ mèn mén*

Cùng bốc một rá

Tay chạm tay

Hãy về với anh

Em yêu!

Bản mình

đá chen đá

Nhà mình

đá chen đá

Ngày xuân

vui bạn

say

có em dìu

Không ngã

Hãy về với anh

Em yêu!

Ngày xuân

con ong đi làm mật

anh đi lấy sáp ong

về nhuộm váy hoa em

Anh đốt nhiều ống nứa

Lấy nhiều tro

Váy em trắng nhất bản

Và em

Hãy về với anh

đêm êm

đêm ấm

Ngày ngọt

ngày ngào

Em bước trước

anh bước sau

Như hình với bóng

Khèn trúc thĩ thầm lời hát

Bao nhiêu cung bậc bấy nhiêu tình

Lời hi vọng bay trên đỉnh núi

Như đóa hoa nở giữa rừng xanh

Lời hi vọng như nương như bản

cho ta nơi ở cho ta nơi ăn

Lời hi vọng như nước như muối

cho ta khỏi khát cho ta khỏi nhạt

Lời hi vọng như cha như mẹ

Lúc sinh thành âu yếm chở che

Lời hi vọng như cây như lá

Rợp màu xanh mát lối đi về

Lời hi vọng như mặt trời ban ngày

xua tan sương lạnh đêm đông giá

Lời hi vọng như mặt trăng ban đêm

dịu dàng dòng chảy suối thần tiên

Lời hi vọng như chim buổi sáng

líu lo ca rộn rã bản làng

Lời hi vọng như bắp gặp mưa xuân

Như bí gặp mưa bụi

Như rau dớn thuận tiết xanh rờn

Lời hi vọng cầu mong cha mẹ

Cầu mong thần linh

cho em về với anh

Khèn trúc thĩ thầm lời hát

Bao nhiêu cung bậc bấy nhiêu tình

Nỗi giăng mắc trầm buồn tha thiết

Em, em yêu thấu chăng?

Mỗi người chỉ một lần sinh ra

Ba ngày kể như một kiếp sống

Không lấy được em anh ở một mình

như cây cô đơn trên đỉnh núi

Không lấy được em anh ở một nơi

như tảng đá đơn côi xó bản

Không lấy được em ngày đắng

Không lấy được em đêm cay

coi như ông trời đã lấy mình đi rồi

lúc bằng hạt tấm.

Cây khèn trúc thĩ thầm lời hát

Bao nhiêu cung bậc bấy nhiêu tình

Nỗi giăng mắc và niềm hi vọng

cứ chung chiêng khắp núi khắp rừng...

Em

Hạt bắp vừa mẩy

Trái đào vừa xinh

chân đi nương tay thoăn thoắt xe lanh

sợi lại sợi vòng quanh

vòng quanh như con suối mười hai đoạn

quành về mười hai khúc

đường anh đi không sót khúc nào

lại trở về đoạn đầu

rồi lại đi đủ mười hai khúc

khúc nào cũng nghĩ về em...

Tiếng khèn nỉ non trong đêm thâu

như tiếng dế nỉ non trong búi cỏ

cạnh nơi em ở...

chẳng biết em động lòng vì tiếng khèn nức nở

chẳng hiểu em động lòng vì tiếng dế nỉ non

Em hé cửa bên

một đêm trăng bạc...

Em lướt nhẹ nhàng

đến bên tảng đá

đêm đêm anh ngồi lõm

đêm đêm anh ngồi mòn

Hơi thở ta lồng vào nhau

“miếng ngon ai để về sau

người ngon ai để cho nhau đợi chờ”*

Em như rau rệu gặp mưa

Anh mưa khắp bãi bờ em ngập lụt

xung quanh ta núi chìm trong màn nước

lúc anh trao ân ái cùng em

mình chìm xuống đáy hồ sâu thẳm

mặt nước dập dềnh bông hoa trắng

hoa cùng người chết đuối giữa dòng xanh...

Tình ta ngọt như quả ngõa mật

Tình ta ngọt như đõ ong mật

Ngõa mật chín trên cây ngõa

Mật ong ngọt trong đõ ong

Tình hai ta ngọt khắp người em

Tình hai ta ngọt khắp người anh

Ước em như sợi lanh

Anh quấn quanh mình

Anh đâu em đấy

Anh muốn em như sợi lanh

Anh quấn quanh mình

Em đâu anh đấy

Anh về thưa cha mẹ

Nhờ mối mai dạm ngõ

Anh đã cất công tìm ông mối giỏi

Anh đã cất công tìm ông mối tài

Hát đối đáp thật dài

Bài hát sắp hết lại không hết

Anh đã xem ngày lành

Anh đã xem tháng tốt

Nhờ ông mối đến nhà

Nhưng cha mẹ em không nhận thuốc

Nhưng cha mẹ em không tiếp lời

Cha mẹ em chê anh

muốn con rể có vàng lá nhiều phân

muốn con rể có bạc nén nhiều lạng

Anh chỉ có mình

Và cây khèn trúc

Cho lại em yêu

Cha mẹ em chê anh

quả ngõa mật trên cây rụng rữa

Cha mẹ em chê anh

đõ ong mật trong rừng rụng tàn

Cha mẹ em chê anh

anh như bị lấy mất hồn

Cha mẹ em chê anh

em như bị thu mất vía

Cha mẹ em chê anh

khèn trúc nằm một xó

Ta ngồi

gối bó

Ta ngồi ở giữa đất trời

mây trên đầu với tóc bời cùng ta

khác chăng chỉ khác chăng là

mây vô tư đến như là vô tư

còn ta ta mãi thế ư

quanh ta vấn vít rối mù tơ vương...

Anh tính con đường thương

Anh mở con đường nhớ

Em ở nhà làm gái tơ cha mẹ

Anh đi buôn kiếm bạc nén vàng phân

Anh trở về mùa xuân

Hoa mận tiếp hoa đào

Còn mùa hoa mình còn gặp nhau

Em ơi! Nước chảy được nước chảy

Đất không chảy được thì đất đứng

Anh đi được anh đi

Em không đi, em sẽ phải lên núi lên đồi em than

Em gửi nỗi thương vào đất

Đất thương mình sẽ trổ cây xanh đợi anh

Em gửi nỗi nhớ lên trời

Trời thương mình giữ gìn anh cho em

Mùa xuân về anh có bạc nén

Mùa xuân về anh có vàng phân

Mùa xuân về anh giã bánh dày trắng

Mùa xuân về anh đồ xôi cẩm

Mùa xuân về anh mổ bò, mổ dê

Đưa lễ đến nhà em

Ta mời hết bản làng

Cho em về với anh

Em ơi!

Buồn lòng mình ta gỡ không xong

Sầu lòng ta mình gỡ không nổi

Chỉ còn đường anh đi

Em ở nhà gắng đợi,

Làm gái tơ cha mẹ chờ anh...

II

Anh lên đường

Khát vọng nấu nung khát vọng

Khát vọng

chớp mắt

mặt đất

toàn màu xanh

chớp mắt

mặt đất

những ngôi nhà xinh

ai bên ai

ân tình

Nhưng

Giọt nước xanh tự nguồn

theo mưa sa về xuôi

Dòng sông

cuồn cuộn

xoáy

Không còn sự yên ả của viên sỏi trong lòng suối

ai soi bóng ai trong lành

Dòng sông

Cuộc đời

Dữ dội và bạo liệt...

Giọt nước xanh

đã biến mất

trước dòng đời

cuồn cuộn

xoáy

Anh lại

đi

Rừng tiếp rừng

Đường nối đường

Khát vọng nấu nung khát vọng

Nhưng

Khát vọng

chỉ là

cơn khát

lữ hành trên sa mạc

Khát

bình minh

vừa ló

Nhật thực toàn phần

Đất trời

trở lại

cõi

hồng hoang

Lữ khách

mênh mang

gọi đò

không

tiếng vọng

Đêm

thầm

vỗ sóng...

Không đò

lữ khách

mãi

ở lại

bờ

hư vô...

III

Em ở lại

lòng như đun lửa nồi không

nhớ anh không thể ngỏ...

chân lên nương tay xe sợi lanh

sợi lại sợi vòng quanh

vòng quanh như con suối mười hai đoạn

quành về mười hai khúc

đường em đi không sót khúc nào

lại trở về đoạn đầu

rồi lại đi đủ mười hai khúc

khúc nào cũng nghĩ về anh...

Anh giờ bươn bả nơi đâu

đường xa dặm thẳm đèo cao thác ghềnh

còn bao giờ nữa không anh

một lần gặp lại cho lành vết thương

muôn đời nhện cứ tơ vương

một lần gặp để nhớ thương một đời

Nhện giăng tơ trên lá lúa

Nhện giăng tơ trên lá ngải

Tơ tình em giăng mắc ngàn trùng

Biết chăng anh

Nơi dãy núi điệp trùng

Đá và người cùng lạnh

Em - bông hoa nở trong rừng sâu

Rừng nhiều hoẵng, nhiều cầy

Hoa thì đậu nhờ thân cây

Cây cho nở được nở

Cây cho tàn phải tàn

Hoa mong manh giữa chốn đại ngàn...

Người ta nhà ván bảy gian

Cao ngang ngọn đồi

Người ta vàng lá nhiều phân

Bạc nén nhiều lạng

Người ta cậy người mai mối

Em thưa với mẹ cha

Em đợi

Mẹ cha cho em đợi một mùa

Lòng em như nước thượng nguồn

Lao mình theo thác tìm đường về xuôi

Khát mình gặp được biển khơi

Hòa êm dịu với nước trời bao la

Gập ghềnh đá nát thịt da

Nỗi đau khát vọng xát chà con tim

Đăm đăm chỉ một nỗi niềm

Cùng ai chung một mái êm thuận hòa

Nhưng rồi biển cứ khuất xa

Mình em đứng giữa phong ba cõi lòng...

Ngày ngày em đi nương

chân bước tay xe lanh

sợi lại sợi vòng quanh

vòng quanh như con suối mười hai đoạn

quành về mười hai khúc

đường em đi không sót khúc nào

lại trở về đoạn đầu

rồi lại đi đủ mười hai khúc

khúc nào cũng nghĩ về anh

Ước gì như núi Cô Tiên

là thiên nhiên

không ràng buộc

Ta về với nhau

lấy lá rừng làm lều

lấy cây lau làm lán

Ta về với nhau

được ấm

Ta về với nhau

được êm

Nhưng

Ngày lại tiếp đêm

vù qua như chim sẻ

Một mùa đã đầy trước cửa

Một mùa đã đầy trước thềm

Anh yêu vẫn bặt tin

Mẹ cha nhận lễ nhà người

làm cưới

Mặc em

nước mắt nhiều bằng suối

IV

Anh trở về tìm lại dòng xanh

Nơi đón suối tự nguồn thanh khiết

Nhưng bất ngờ

Như thời tiền sử

Nước từ trời

Từ núi

Từ lòng đất

Cùng dâng lên

xối xuống

muôn dòng

Như thể trái đất làm bằng nước

Chứa trên trời, trong núi

để giờ tuôn

Những ngôi nhà cheo leo sườn núi

Tháng ngày yên ả lặng trong mơ

Giờ đây mưa lũ từ trời xối

Thành dòng thành thác quật xác xơ

Anh như cành rều trong cơn lũ

Buông mình bất lực giữa dòng trôi

Với nỗi buồn giã từ khát vọng

Bởi dòng xanh mãi mãi khuất xa rồi

Em đã bước qua cửa nhà người

Cái chân gà nhà người đã cào lên lưng em nhận ma

Này chồng

Này mẹ

Này cha

Bao dây giằng quấn quít

cách nào gỡ em ra

Từ đó

Có một ngôi nhà ướt*

đêm đêm mở cửa xanh

Khèn trúc lại giúp anh

Gửi em lời nhắn nhủ

Đừng buồn em

Đừng khóc

Hoàng hôn đang tắt

Đất trời đang hóa kiếp

Bình minh

Mình hẹn gặp nhau lúc tuổi trắng trong

Em nhớ giữ mình

khi trời trở gió

Anh yêu em chung thủy

Tình yêu là có thật

Em yêu!

Người ta bảo tình yêu như hoa nở sớm tàn chiều

Tình yêu mình

như dòng Nho Quế

Dòng đuổi dòng không dứt

Tình yêu mình bắt anh mãi khóc

khi không còn hi vọng

Em - Bờ xanh cho dòng nối bờ anh

Bờ xanh em không được nối bờ anh

đã tan thành dòng sông nước mắt

đêm ngày bờ khóc

tiếc nỗi mình không được nối bờ anh

Đừng buồn em

Đừng khóc

Hoàng hôn đang tắt

Đất trời đang hóa kiếp

Bình minh

Mình hẹn gặp nhau lúc tuổi trắng trong

Em nhớ giữ mình

khi trời trở gió

Anh yêu em chung thủy

Tình yêu là có thật

Em yêu!

Ban ngày mặt trời chiếu sáng

Mặt trời giúp anh tỏ rạng

đường đi nương anh bước gấp

cây rừng ngả cây to

bắp trỉa nương tiếp nương

bí leo rẫy liền rẫy

đậu lên đồi lại đồi

cái việc ăn cái nghĩ

cái việc đỡ đần nỗi buồn

Ban đêm mặt trời đi ngủ

mặt trăng gợi nhớ đêm nào

mình cùng chìm sâu...

đâu rồi

Bông hoa trắng

mặt nước dập dềnh

trong dòng xanh

ân ái

Lòng buồn

Khèn thổn thức

Niềm xưa...

Đời người được mấy giấc mơ

đã tan theo gió đã mờ theo mây

khát khao hạnh phúc xum vầy

đốt mình cháy hết tàn bay về trời

Anh từng sống kiếp người

Trong cách xa thương nhớ

Mỗi phút mỗi giây

Mỗi ngày mỗi giờ

Trái tim đập bằng mạch hồng của máu

Nỗi cô đơn như gai đâm

Những cám dỗ dịu dàng như nước

Và tình yêu duy nhất

Như mặt trời mặt trăng

có một

Để giữ gìn mặt trời có một

Để giữ gìn mặt trăng có một

Anh phải vượt qua ảo ảnh

dịu dàng như nước xoa dịu gai đâm

Anh vẫn một mình

như cây cô đơn đỉnh núi

như hòn đá đơn côi xó bản

ngày nối ngày

đêm lại tiếp đêm

Anh vẫn một mình

đợi em...

Xin em đừng đau khổ

Không làm rẫy sẽ làm ruộng

Không làm vợ sẽ làm người yêu

Đón em từ sớm đến chiều Khau Vai*

Chợ Khau Vai

Anh qua Tùng Vài

Anh qua Quản Bạ

Ngắm núi Cô Tiên

Giấc mộng ngàn năm

Trở về thiên nhiên...

Anh ngược cổng trời

đến quê hương người Mông ta rồi

Chợ Khau Vai

Mèo Vạc

Một năm chỉ có một ngày tốt

Ngày tốt ta được gặp nhau

Em đi trước

Anh bước sau

Ô che mặt tròn

Ô che dáng thon

Khèn anh cất tiếng nỉ non...

Người xa người

Giá băng vô tận

Thời gian mãi đông

Bỗng xuân

Một ngày nắng ấm

Người bên người

Cây mướt xanh

Dịu dàng và êm ái

Không gian nhẹ như tơ

Nắng choàng vai đôi lứa

mềm như âu yếm sau bao đợi chờ

Nắng xuân người ơi dịu thấm

Như thời khắc ta bên nhau

Nước hồ người ơi sâu thẳm

như tình ta nồng và đau

Thời gian không gian biền biệt

Tình ta như cây bên bờ

chôn chân chịu bao giá rét

đợi xuân thời khắc một giờ

Dẫu một giờ thôi nắng hửng

đủ tan giá rét một đời

Cây côi mướt xanh trở lại

trong vòng tay ấm người ơi

Ta gặp nhau từ sớm

Nắng mới ăn cái nương

Em kể lể đoạn trường

Làm dâu người không xiết

Làm dâu người không ngọt

Làm dâu người không bùi

Em như chùm quả xẻn

Vỏ vàng mà ruột cay

Ngày lại ngày

Nặng nề và chậm chạp

Như cối đá xay bắp

Cối xoay nặng ngày qua càng nặng

Cối xoay chậm ngày qua càng chậm

Ước gì em như con chim sẻ bay vù

Nhưng em chỉ như con cứ cư ở một nương

nỉ non lòng dạ

Sớm đá lạnh, lá cây còn lạnh

Sớm đường tối, lối đi còn tối

Sương sa ướt đầm áo váy

Em đã dậy

đi địu nước nhà người

Em về nhà chồng địu được thùng nước sạch

Mẹ chồng nói là em địu thùng nước đục

Sang xuân, chồng nó đi cày nương bên núi

Em chẳng có bụng mang cơm theo

Sang xuân, chồng nó đi làm nương bên đồi

Em chẳng có lòng mang cơm đi cùng

Thân em như hoa trân châu nở không nổi

Em mắc ở cửa nhà người...

Em ơi

Anh muốn đỡ núi để núi không lở

Đỡ em, nhưng chẳng dám cùng anh bước

Không bước cùng anh, em phải bước cùng người

Cây đùm đũm đỡ quả đùm đũm

Em bước cùng người đỡ chùm con em

chúng bé bằng hạt tấm

chúng bé bằng hạt kê

Em trở về nuôi hạt tấm hạt kê

lớn bằng cây nêu

cao bằng cây sào

Anh ơi

Ước gì như núi Cô Tiên

Là thiên nhiên

không ràng buộc

Em sẽ ở lại nơi này

Vòng tay ôm nốt tháng ngày cùng anh

Em ơi

Em như người ở trong gương

Nhìn thấy đấy, sờ sao chẳng thấy

Bóng chiều đã ăn con rẫy

Về đi mình

Một năm chỉ có một ngày tốt

Ngày tốt ta lại gặp nhau

Thương em thương nhiều nhiều

Năm sau

đợi đến chợ Khau Vai rồi sẽ yêu

...

V

Năm ấy

Nhớ lời ước hẹn

Một năm chỉ có một ngày tốt

Ngày tốt ta được gặp nhau

Yêu em yêu nhiều nhiều

Hẹn nhau từ sớm đến chiều Khau Vai

Anh qua Tùng Vài

Anh ngược Quản Bạ

Ngắm núi Cô Tiên

Lại nghĩ đến em...

Đã nhiều mùa ngõa mật rụng rữa

Đã nhiều mùa ong mật rụng tàn

Em như cây cỏ thiên nhiên

Qua xuân hè phải kề bên thu vàng

Em không còn là hạt bắp mẩy tròn

Em đã là quả mận nhăn nếp vỏ

Núi Cô Tiên vẫn tròn trịa trinh nguyên

Mà em, con đã bằng cây sào

Mà em, con đã bằng cây nêu

Anh cũng như cây đã cội...

Nhưng

Tại sao nắng muộn về mà nắng lại nóng

Tại sao nắng sớm về mà nắng không nóng

Thế thì làm sao phơi được cỏ kia khô

Cỏ không khô

Cỏ vẫn mướt xanh

Cỏ lại lan nhanh

Ven đồi ven suối

Nơi nào dấu chân em tới

Nơi nào dấu chân anh qua

cỏ cũng

cùng thời gian

chân trần

in dấu

Giây in vào phút

Phút in vào giờ

Giờ in vào ngày

Ngày in vào tháng

Tháng in vào năm

Năm tiếp năm

Đường anh đi chợ

Rộn ràng vó ngựa

Nhằm hướng Khau Vai

Anh qua cổng trời

Ngắt chùm lan tím

treo vào cây khèn

để cạnh địu xôi

để cạnh ống rượu

Anh sẽ tặng em hoa tươi

Khèn sẽ tặng em lời tình tự

Ta cùng ăn xôi trắng

Ta cùng uống rượu nồng

Ta quên nỗi đơn côi

của chuỗi ngày chậm chạp

Em sẽ nói lời ngọt

Anh sẽ nói lời ngào

Bên nhau từ sớm đến chiều Khau Vai...

Em sẽ lại thở than

đường em đi nương không rợp bóng

địu em lấy nước chà hai vai

guồng em quay sợi mòn chỗ ngồi

cối em xay bắp chai tay thon

gan em thương anh mòn cả buồng

Khèn anh sẽ nói lời thương

cho đường em đi nương rợp bóng

cho guồng em quay êm chỗ ngồi

cho cối xay bắp xoay nhẹ xoay

cho gan anh thương em bồi gan em thương anh

Anh đi

Anh đi

Lòng anh bay...

Chợ Khau Vai

Anh ngồi gốc cây

đợi

Nắng chớm ăn cái núi

Nắng ăn hết cái nương

mất hút dáng em thương

Nắng ăn hết cái núi

hoa tươi héo đầu bông

khèn xinh nằm xó cây

anh lấy xôi ra ăn

một mình ăn không nổi

Bóng chiều ăn cái núi

hoa tươi héo đầu cuống

khèn xinh nằm xó cây

anh lấy rượu ra uống

một mình uống không vào

Anh ngồi gốc cây đợi

chiều đã ăn mặt người

người đã tan chợ rồi...

Anh ngồi gốc cây đợi

lòng anh đã chao ngửa

lòng anh đã chao nghiêng

Em quên rồi sao

Trước đây ta đã thề với nhau

Giữa chốn thiên đường chợ Khau Vai

Nay em lại để quả pao rơi xuống đất

Xin hỏi gió rừng người yêu của ta đâu

Người yêu anh đã nằm sâu lòng đá

Người yêu anh đã nằm sâu lòng đất

Mà anh không biết

Hỡi trời!!!

Lời người

dao đâm

Anh

ròng ròng

máu chảy

Em!

Anh còn biết trốn đi đâu

dưới gầm trời với nỗi đau thế này?

Đường về

Ngựa rũ bờm

dây cương

thõng

Em yêu ơi

Nỗi đau dày như cây

lấp lối

Anh biết đi ngả nào

Ngả nào cũng chẳng còn nhau

Lòng hoang lối cũng một màu hoang vu

Đã đành kiếp sống phù du

Vẫn mơ có kiếp đền bù cho nhau

Em yêu ơi

Lúc sống ta không chung mái nhà

Lúc sống ta không chung cái nương

Không chung nơi ở

Không chung nơi ăn

Không chung nơi nằm

Đêm đêm

mỗi người một mặt trăng

chỉ chung một mối dạ tằm nhớ nhau

Bây giờ

Buồng gan em đã nát dưới đất

Bây giờ

Buồng gan em đã nát dưới đá

Anh không được rót rượu gọi hồn em lối lại

Anh không được mổ gà tiễn hồn em lối đi

Làm sao em biết đi về cùng anh

Em yêu ơi

Kiếp sau ta hóa chim xanh

Cùng đỗ ngọn tống quá su trên rừng

Khèn anh tha thiết

nỉ non nơi em ngủ

nỉ non nơi em nằm

Hết ngày lại đêm

Anh quên cuộc sống

Anh thành cây trúc

thĩ thầm lời yêu...

Đất trời giăng mắc tơ tình

cho đôi lứa tiếp chúng mình

Em như hoa đào

năm tiếp năm lại nở

Anh khèn trúc chung chiêng

gọi mời đôi lứa chợ tình...

Quê ta ở tận cổng trời

Bản ta tay với chạm trời

Lời yêu không gửi được nhau

Lời yêu ta gửi lên trời

Chung chiêng rừng núi những lời thiết tha...

Bản Mông Hà Giang 1972,1995

Bản Mông Lào Cai 1992

Trại sáng tác Nha Trang- Đà Lạt 1998

Sửa lại tại Hà Nội 2003

NTH

* Tất cả những đoạn, cụm từ in nghiêng trong trường ca này đều trích từ dân ca, ca dao, thành ngữ của dân tộc Mông hoặc chỉ loài vật, cây cối, sinh hoạt của họ.

* Ca dao.

* Thơ Y Phương.

* Chợ Khau Vai là phiên chợ tình của người Mông, ở Mèo Vạc, Hà Giang diễn ra hàng năm vào ngày 27 tháng 3 âm lịch để cho những đôi lứa yêu nhau mà không lấy được nhau lại có dịp hẹn hò, gặp gỡ.




HỒN KHÈN - MỘT CUỐN TIỂU THUYẾT BẰNG THƠ


Đoàn Hữu Nam

Hồn Khèn là một bản trường ca khiêm tốn nằm ở phần sau tập thơ Cuộc bàn giao vĩnh cửu - Hồn Khèn của nhà thơ Nguyễn Thị Hồng do NXB Phụ Nữ ấn hành năm 2003. Có lẽ vì sự khiêm tốn trong trình bày tập thơ, khiêm tốn của chính tác giả và hậu quả của việc xuất bản thơ tràn ngập hiện nay mà Hồn khèn - bản trường ca duy nhất (cho đến thời điểm này) viết về người Hmông dường như bị khuất lấp. Đây là điều đáng buồn không chỉ của riêng tác giả.

Trước khi đi sâu vào Hồn Khèn tôi xin giới thiệu đôi nét về cây khèn của người Hmông.

Khèn là một loại nhạc cụ truyền thống do chính những nghệ nhân tài ba người Hmông làm ra. Cây khèn có ba bộ phận chính là ống thổi, bầu khèn và ống sáo. Ống thổi và bầu khèn được làm bằng gỗ pơ mu. Ống sáo được làm bằng ống trúc. Sáu ống sáo to nhỏ khác nhau được gắn với bầu khèn, mỗi ống có lưỡi gà tạo âm thanh làm bằng lá đồng được đục một lỗ thoát hơi. Ống khèn và bầu khèn cùng sáu ống sáo lắp vào bầu khèn được thít chặt với nhau bằng vỏ cây đào rừng.

Cây khèn là biểu tượng văn hóa của người Hmông. Trong sinh hoạt văn hóa tinh thần khèn được thể hiện qua hai hệ thống lý lối khác nhau, đó là làm tang ma và vui chơi, văn nghệ, song dù ở hệ thống lý lối nào người thể hiện cũng phải dùng động tác múa và thổi khèn thành tiếng theo đúng bài vở. Do sự nghiêm ngặt của lý lối, sự đòi hỏi điêu luyện, tài khéo léo mà người thổi khèn buộc phải có tài năng, sức mạnh, đặc biệt là phải học thổi, múa từ bài khèn gốc đến học suốt đời.

Do đặc điểm địa lý, phương thức canh tác tự cấp, tự túc cùng với phong tục tập quán như sợi dây rừng nối từ đời này sang đời khác nên cho đến bây giờ mà có lẽ mãi mãi mai sau những sản phẩm văn hóa nội tại vẫn luôn là món ăn hàng ngày, là khẳng định sự trường tồn của người Hmông. Trong đời sống văn hóa tinh thần tự sản, tự thưởng thức ấy Khèn tham gia vào hầu hết các các họat động. Nhà thơ Nguyễn Thị Hồng lấy Hồn khèn làm phương tiện để đi sâu, lý giải và thể hiện sự yêu mến, kính trọng tâm hồn, tính cách của một dân tộc ẩn chứa trong mình thế giới tâm hồn phong phú, phong tục tập quán đặc sắc muôn đời không trộn lẫn thì không chỉ có tài năng, dũng cảm mà còn tiềm ẩn sự “trường vốn”, sự gắn bó như định mệnh với người Hmông của tác giả.

Có thể nói Hồn khèn là một cuốn tiểu thuyết bằng thơ.

Câu chuyện về Hồn Khèn khá đơn giản. Đó là một đôi trai tài, gái sắc gặp nhau, chàng trai lấy hồn khèn làm phương tiện thổ lộ, gửi gắm tâm tình, cô gái lấy hồn khèn làm nơi đón nhận, trú ngụ. Từ Hồn Khèn, trong Hồn Khèn hai người đến với nhau, quấn quýt bên nhau tưởng như không gì trên đời có thể tách rời, trớ trêu thay bố mẹ cô gái tham của thách cưới mâm vàng mâm bạc. Nhưng, là kẻ không tiền không của, để có tiền cưới vợ, chàng trai dấn thân vào con đường làm ăn, phiêu bạt, cô gái bị bố mẹ ép buộc về làm dâu nhà người cam chịu cảnh hồn một nơi người một nơi. Sau bao ngày càng chôn vùi mình vào “dòng sông cuộc đời dữ dội và bạo liệt”, chàng trai tìm về chợ Khau Vai – chợ dành cho những người yêu cũ gặp nhau thì cô gái, sau bao ngày chôn mình vào công việc nhà chồng, chôn mình vào dòng sông nước mắt đã kiệt sức mà về với tổ tiên. Từ một câu chuyện đơn giản, bằng cái tài, cái tâm của mình tác giả Hồn Khèn đã bám chặt vào cốt chuyện, khai thác sâu vào chi tiết, đặc biệt đã thổi vào câu chuyện một hồn thơ tinh tế, làm cho tác phẩm vừa có tính khái quát vừa hấp dẫn, lôi cuốn.

Xin được đi theo hồn khèn, hồn người.

Chậm rãi đi, chậm rãi nghĩ, chậm rãi dãi bày là phong cách của người miền núi. Nữ sĩ Nguyễn Thị Hồng đã khai thác triệt để lợi thế này, dòng tự sự nhuần nhuyễn, có đầu có cuối như con thuyền trôi trên dòng sông đã đưa Hồn Khèn “nhập thế” vào con người, tâm hồn Hmông.

“Ngày ấy/ chiều chiều/ mặt trời sắp đi ngủ sau lưng núi/ giao bản làng lại cho mặt trăng/ ráng chiều/ hằn/ dáng ngựa/ một con ngựa bạch rung bờm/ anh đứng trên đèo/ nắm lấy dây cương…”, “Em/ hạt bắp trắng tròn/ cha mẹ như nương vừa mùa đốt rẫy/ nương nhiều màu gặp mưa xuân tươi tốt/ hạt bắp trắng tròn trổ cây bắp tốt tươi…”… Với lối kể chậm rãi, vừa gần gũi, vừa cách điệu, siêu thực, trình bày có đầu có cuối, ngay từ mở đầu Hồn Khèn đã làm cho người đọc tò mò, háo hức song không thể đọc nhảy quãng, không thể đọc một mạch được. “Anh đi cùng cây khèn trúc/ khèn trúc biết hát lời yêu/ lơ lửng/ đậu trên mặt trăng”, “Anh đi cùng cây khèn trúc/ khèn trúc cùng hơi thở anh/ chui qua khe cửa/ luồn vào chăn em/ vuốt ve da thịt/ Em!”, “Mỗi người chỉ một lần sinh ra/ ba ngày kể như một kiếp sống/ không lấy được em anh ở một mình/ như cây cô đơn trên đỉnh núi…”, lời khèn, lời tỏ tình theo lời khèn lúc thực, lúc hư, lúc thô mộc, lúc bay bổng. Lời khèn bền bỉ như tiếng ong, trong veo như tiếng họa mi, thẳng thắn, dứt khoát như đánh đục vào cột. Lời khèn giống như con suối không đứt đoạn, như nước chảy trên đá cứng, đá cứng phải mòn. Lời khèn cùng sự kiên nhẫn của người khoan nòng súng thủ công của người trai đã làm xiêu lòng cô gái. “Chẳng biết em động lòng vì tiếng khèn nức nở/ Chẳng hiểu em động lòng vì tiếng dế nỉ non/ em hé cửa bên/ một đêm trăng bạc/ em lướt nhẹ nhàng/ đến bên tảng đá/ đêm đêm anh ngồi lõm/ đêm đêm anh ngồi mòn…”. Vâng, có thể bỏ qua được chăng khi giữa núi, giữa rừng, giữa ngày, giữa đêm, thế giới này chỉ có chàng trai, cây khèn và người anh ta yêu. Vạn vật có linh, lời khèn lúc nỉ non, thầm thĩ, dịu dàng như dòng suối, lúc tuôn trào như thác đổ, mưa rừng; người múa khèn lúc mạnh bạo, kiên quyết, lúc thong thả, kiên nhẫn; thong dong, vội vã đan nhau. Qua lời khèn, múa khèn tấm lòng bày ra, hoàn cảnh bày ra, khát vọng bày ra. Sự bày tỏ như dòng nước tràn vào ruộng ải, càng chảy càng ngấm, chảy cho đến khi ruộng no nước, chảy cho đến khi: “Hơi thở ta lồng vào nhau” mà nước vẫn cứ chảy, cứ “vòng quanh như con suối mười hai đọan/ quành về mười hai khúc/ đường anh đi không sót khúc nào/ lại trở về đoạn đầu/ rồi lại đi đủ mười hai khúc/ khúc nào cũng nghĩ về em”. Từ lời khèn, lòng người tình yêu đã đến với họ, khát vọng của họ đã được dịp nổ bùng, cháy rực: “Em như rau rệu gặp mưa/ anh mưa khắp bãi bờ em ngập lụt”, “Mình rơi xuống đáy hồ sâu thẳm/ mặt nước dập dềnh bông hoa trắng/ hoa cùng người chết đuối giữa dòng xanh”, “Em như sợi lanh/ anh quấn quanh mình/ anh đâu em đấy”. Mạnh mẽ, quyết liệt, hết mình, đúng là tính cách Hmông. Tôi dám chắc Đông Tây, Kim Cổ các đôi trai gái yêu nhau đều khao khát được rực cháy như ngọn lửa của chàng trai cô gái trong Hồn Khèn.

Bình thường, với sức nóng của tình yêu, với cháy rực, tỏa sáng như vậy thì cuộc đời có dài như con sào thì họ cũng nắm tay nhau leo từ mút đầu này sang mút đầu khác, cuộc đời có là sợi dây mài thì dẫu có đứt lìa thì ngọn ngọn vẫn trồi lên lấp lối, nếu như! Vâng nếu không có chữ nếu như trớ trêu, tai ác. “Cha mẹ chê anh/ khèn nằm một xó…. Quanh ta vấn vít/ rối mù tơ vương”, “Mẹ cha nhận lễ nhà người/ làm cưới/ mặc em /nước mắt nhiều bằng suối”, “Em đã bước qua cửa nhà người/ Cái chân gà nhà người cào lên lưng em nhận ma/ này chồng, này mẹ, này cha/ bao dây giằng quấn quýt/ cách nào gỡ em ra”…

Không ai gỡ em ra cả.

Chấp nhận, chấp nhận và chấp nhận. Để mưu sinh, để tỏ rõ sức mạnh người Hmông có thể đập đá vá trời. Để không chịu nhục người Hmông có thể chiến đấu đến hơi thở cuối cùng, song trong vòng vây luật tục người Hmông thường, hoặc phải chấp nhận, hoặc lấy cái chết để giải thoát, vậy người Hmông mới có chợ Khau Vai, có Hội Gầu Tào để cho những người yêu nhau không lấy được nhau có cơ hội giải tỏa những đau khổ, ấm ức. Cô gái trong Hồn Khèn chọn cách chấp nhận. Cô nuốt nước mắt vào trong, nhẫn nhục làm tròn phận sự của mình, bởi trong cô vẫn đinh ninh lời hẹn ước: “Xin em đừng đau khổ/ không làm rẫy sẽ làm ruộng/ không làm vợ sẽ làm người yêu/ đón em từ sớm đến chiều Khau Vai…”. Cô đang như cánh chim giữa bầu trời tự do, như dòng thác tung bọt trắng xóa trên triền núi. Cam phận làm dâu nhà người là cánh chim tự do chui vào lồng; cam phận “hoa thì đậu nhờ cây/ cây cho nở được nở/ cây cho tàn phải tàn/ hoa mong manh giữa chốn đại ngàn” là dòng thác bị hút tụt xuống hang đá như hút tụt vào cái sừng trâu không đáy. Sống trong dòng sông nước mắt ấy mà cây lá ngón ấy không bị mất đi mấy lá, bản làng, gia đình không bị mất đi một con người là còn có nhiều cứu cánh, là vì cô còn có cơ hội gặp lại chàng trai.

“Đời người được mấy giấc mơ /đã tan theo gió, đã mờ theo mây /khát khao hạnh phúc sum vầy /đốt mình cháy hết tàn bay về giời”. Bốn câu lục bát như dấu lặng trên bầu trời giông bão, là hình ảnh, tâm trạng của người trai sức tàn, lực kiệt, “cáo chết ba năm quay đầu về núi”. “Chợ Khau Vai/ anh ngồi gốc cây/ đợi/ Chiều đã ăn mặt người/ Người đã tan chợ rồi”. Người trai trở về nơi hẹn ước, tưởng như Chợ Khau Vai - nơi những mối tình ngang trái mỗi năm được khơi gợi, xới xáo lại một lần, nơi anh sẽ được xoa dịu những mất mát, đau khổ trên đường đời. Nghiệt ngã thay, theo tháng, theo năm, uất ức, bất lực trước vòng vây luật tục, trước nhớ thương mòn mỏi, công việc cực nhọc, lòng cô đã chết từ khi trở thành ma nhà chồng… tất cả hùa nhau đưa người con gái đã sớm về với tổ tiên.

“Người yêu anh đã nằm sâu lòng đá/ Người yêu anh đã nằm sâu lòng đất”. Người trai đau đớn ngửa mặt tru lên như con sói bị thương. Người ta nói lời khấn khứa càng nhắc đi nhắc lại càng thiêng! Người ta nói “sầu đong càng lắc càng đầy”, còn anh: “Lời người/ dao đâm/ anh/ ròng ròng/ máu chảy/ Em!/ anh còn biết trốn đi đâu/ dưới gầm trời với nỗi đau thế này!”. ” “bây giờ/ buồng gan em đã nát dưới đất/ bây giờ/ buồng gan em đã nát dưới đá/ anh không được rót rượu gọi hồn em lối lại/ anh không được mổ gà tiễn hồn em lối đi/ Làm sao em biết đi về cùng anh”… Cô đơn đến tột cùng, ngơ ngác đến tột cùng, đau khổ đến tột cùng. Con đường mười ba ngả, một trăm ngả, song ngả nào cũng chẳng còn em. Còn hơn thế nữa, mất em lòng anh thành bãi tha ma, lối đi, rừng núi cũng thành bãi tha ma “ngả nào cũng chẳng còn nhau/ lòng hoang lối cũng một màu hoang vu/ đã đành kiếp sống phù du/ vẫn mơ có kiếp đền bù cho nhau…”, “khèn anh tha thiết/ nỉ non nơi em ngủ/ nỉ non nơi em nằm/ hết ngày lại đêm/ anh quên cuộc sống/ anh thành cây trúc/ thĩ thầm lời yêu…”… . Đau đớn, cay đắng, song không tuyệt vọng, vẫn mơ một kiếp đền bù cho nhau, đó mới là “mình vì người”, đó mới là yêu hết mình, chết rồi vẫn chưa hết yêu. Thông thường với những nam nhi đại trượng phu dường như nước mắt không dành cho tình yêu. Khi thất tình trong lòng có nhão ra như đất bột ngấm nước thì bề ngoài đấng trượng phu vẫn cương lên cứng như mai rùa, vẩy tê tê. Chàng trai trong Hồn khèn khác, anh ta sẵn sàng nức nở, sẵn lòng tỏ cho hồn người tình, cho những người xung quanh biết sự đau khổ của mình, sự đau khổ ấy có được chia sẻ hay không không cần biết. Vậy đây là dũng cảm chân thật hay mềm yếu, không biết cương lên dũng cảm hơn hay bày tỏ dũng cảm hơn.

Một yếu tố xuyên suốt làm nên sức sống của Hồn khèn là gần gũi với dân gian, lấy dân gian làm nền tảng. Dân ca Hmông chia làm năm tiếng hát, đó là tiếng hát tình yêu (gầu plềnh), tiếng hát cưới xin (gầu xống), tiếng hát làm dâu (gầu ua nhéng), tiếng hát mồ côi (gầu tú giua), tiếng hát cúng ma (gầu tùa) thì Hồn Khèn khai thác sâu cả trong năm tiếng hát. Những lợi thế về hình ảnh, hình tượng, đặc biệt là những từ láy đi láy lại của dân ca được phát triển, biểu cảm phù hợp với tâm trạng, sự việc diễn ra trong trường ca đã tạo nên ấn tượng sâu đậm mà cả người trong cuộc lẫn người ngoài cuộc không thể lướt qua. Đó là hai phần ba Hồn Khèn xoáy vào sự thương thân trách phận. Không cãi lại đấng sinh thành, chấp nhận hoàn cảnh, không oán thán, căm giận ai, không có tạ tội, bởi có ai có tội ở đây, không có cái đau ngoài mình mà chỉ có cái đau trong mình xoi xói, nhoi nhói từ trong ra, như nhọt bọc, như thối tim, thối gan. “Không bước cùng anh, em phải bước cùng người/ cây đùm đũm đỡ quả đùm đũm/ em bước cùng người đỡ chùm con em…”, “Nỗi đau dày như cây/ lấp lối/ anh biết đi ngả nào”, và rồi “Em yêu ơi/ nỗi đau dày như cây/ lấp lối/ anh biết đi ngả nào”. .. Trong luân lý nhà Phật, trong giáo lý đạo Thiên Chúa, trong đạo lý của đạo giáo, Sa man giáo… luân lý nào cũng coi cuộc sống hiện hữu nơi trần gian là tạm bợ, là thử thách, cuộc sống vĩnh hằng mà con người hướng tới là đất của Chúa, là bồng lai tiên cảnh, là vương cung thánh đường…, song gì thì gì, trong cuộc sống tạm bợ nơi trần thế ai cũng mong ước, cũng vươn tới là sung sướng, giàu có, quyền lực, hạnh phúc, còn khổ ải ư! Khi còn là con trẻ ai mà không thạo trò thả đỉa ba ba, rơi vào ai nấy chịu, cam chịu cũng từ đây, tồn tại cũng từ đây.

Hồn Khèn được kết cấu trình tự, bài bản. Đó là thế mạnh song cũng là lực cản sáng tạo, bởi cốt lõi của thơ là hồn, là gợi, là có cái để cho người ta ngẫm nghĩ. Hồn Khèn vượt qua lực cản này bằng chữ hoạt, ý tứ trùng điệp, hình ảnh, hình tượng khắc sâu. Các nhịp thơ, khổ thơ trong Hồn Khèn biến đổi theo tâm trạng, sự kiện, câu một chữ, câu hai chữ, mười, mười lăm chữ; khổ hai câu, khổ ba câu, khổ hai mươi, hai mốt câu; các kết đoạn, trường đoạn bằng thơ lục bát nhẹ nhàng, tình cảm, như dấu nối hòa quyện giữa hai bản sắc văn hóa Kinh – Hmông đã làm cho trường ca tựa như dòng suối chảy giữa đại ngàn, lúc hiền hòa uốn lượn, lúc tung bọt trắng xóa, gầm gào thác lũ. Trong Hồn Khèn những câu thơ có tính khái quát, có hình ảnh xuyên thẳng vào việc cần phải giãi bày như: “Núi Cô Tiên vẫn tròn trịa, trinh nguyên/ mà em, con đã bằng cây sào/ mà em, con đã bằng cây nêu/ Anh cũng như cây đã cội”, “Em không còn là hạt bắp mẩy tròn/ em là quả mận nhăn nếp vỏ/ quả mận khô trên cây” không phải là hiếm. Những câu thơ tài hoa, mang đậm dấu ấn cá nhân như “Bờ xanh em không được nối bờ anh/Đã tan thành dòng sông nước mắt”, “Ngày lại tiếp đêm/ vù qua như chim sẻ/ một mùa đã đầy trước cửa/ một mùa đã đầy trước thềm”, “cái việc đỡ đần cái buồn” , “giọt nước xanh biến mất trước dòng đời cuồn cuộn xoáy”… vừa làm bật lên được tâm trạng của nhân vật, vừa diễn tả được không gian, thời gian, sự việc.

Mạnh mẽ và tinh tế, đó là tính cách, tâm hồn Hmông, cũng là hồn vía của trường ca Hồn Khèn. Mặc dù còn có những câu thơ dễ dãi, đưa những từ hiện đại, khó ăn nhập với bức tranh toàn cảnh song với 871 câu thơ Hồn Khèn thực sự là một bản trường ca đầy ấn tượng, xứng đáng để bạn đọc lưu tâm, thưởng thức.

Lao Cai – Đầu đông 2009

Đ.H.N