Đó là bộ sách NHÀ VĂN GIẢI THƯỞNG HỒ CHÍ MINH (*) của nhà lí luận - phê
bình văn học Đỗ Ngọc Yên, do Nhà xuất bản Quân đội Nhân dân in và phát hành
trong tháng 3 và tháng 7 vừa qua, gồm 2 tập, dày khoảng trên 400 trang in, khổ
14,5cm x 20,5cm. Sách in sáng sủa, bìa đẹp, do họa sĩ, NSND Lê Huy Quang thiết
kế.
Để ghi nhận những đóng góp rất xuất sắc của các nhà văn Việt Nam cho nền
văn học hiện đại, Đảng và Nhà nước ta đã đặt ra Giải thưởng Hồ Chí Minh và Giải
thưởng Nhà Nước, 5 năm xét và trao một lần, tính từ năm 2000 cho đến nay, trong
đó Giải thường Hồ Chí Minh trao cho những nhà văn đại diện xuất sắc nhất. Việc
đọc các tác phẩm này, nhất là việc tìm hiểu cuộc đời, các quan niệm sáng tác và
công phu lao động của các nhà văn, để tác phẩm của mình có một vị trí xứng đáng
trong nền văn học dân tộc, là yêu cầu tất yếu của đông đảo bạn đọc quan tâm đến
nền văn chương nước nhà, nhất là các thầy cô giáo, các thế hệ học sinh, sinh viên
các trường đại học xã hội và nhân văn Việt Nam, các trường Cao đẳng và Đại học
Sư phạm Việt Nam. Bộ sách của Đỗ Ngọc Yên đáp ứng được một phần quan trọng
của nhu cầu đó.
2
Bộ sách gồm 2 tập. Tập 1, Đỗ Ngọc Yên nghiên cứu và giới thiệu với bạn đọc
20 nhà văn, nhà thơ, nhà lý luận, phê bình, từ nhà văn Anh Đức, qua Chế Lan Viên,
Đỗ Chu, Hoài Thanh, Hữu Thỉnh, Huy Cận, Ma Văn Kháng, Nam Cao, Ngô Tất
Tố, Nguyên Hồng… đến Nguyễn Bính. Tập 2, gồm 20 nhà thơ nhà văn khác, từ
nhà văn Nguyễn Công Hoan, qua Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Tuân, Phạm Tiến
Duật, Tế Hanh, Tô Hoài, Tố Hữu… đến Xuân Quỳnh. Tổng cộng cả 2 tập là tròn
40 nhà văn. Tuy nhiên, do những hạn chế nào đấy, một số nhà thơ nhà văn khác,
đã được trao giải Hồ Chí Minh, chưa có mặt trong tập sách. Nhưng chỉ với 40
gương mặt tiêu biểu nhất, bạn đọc vẫn hình dung được một cách cơ bản và tổng
quát về bước phát triển của nền văn học Việt Nam và những thành tựu lớn lao của
nó.
Bộ sách được sắp xếp “theo thứ tự vần A, B, C, của bút danh làm nên sự
nghiệp văn chương của nhà văn”, như Lời mở sách của tác giả. Ngoài mỗi nhà văn
một ảnh chân dung, là các tư liệu cần thiết về: họ, tên đệm, tên. Như vậy nhà văn
có mặt trong tập 1 hay tập 2, được xếp trước hay xếp sau, là theo vần “bút danh”
của mình, chứ không phải là thứ tự xếp hạng theo bậc thang giá trị của nhà văn
hoặc của tác phẩm. Xét ở một khía cạnh nào đấy, có thể coi bộ sách như một công
cụ tra cứu và tham khảo rất cần thiết và rất có ích về những nhà văn hàng đầu Việt
Nam đối với sinh viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành văn học, các nhà nghiên cứu,
lý luận, phê bình văn học và những người yêu thích văn chương.
Điều cố gắng rất cao của Đỗ Ngọc Yên là đã cố gắng tìm ra được những nét
riêng tạo nên các giá trị chủ yếu về cuộc đời và những giá trị cốt lõi của các tác
phẩm văn chương của các nhà văn, trong việc đặt tên bài cho mỗi nhà văn, không
ai giống ai, từ nữ sĩ Anh Thơ đến Xuân Quỳnh, từ Nguyễn Công Hoan đến Xuân
Diệu. Chứng tỏ tác giả rất công phu trong việc chọn lựa không dễ dàng này. Chỉ
xin nêu một số ví dụ: Hồ Phương: Cỏ non làm nên văn hiệu, Hữu Thỉnh: Người
chèo lại con thuyền văn chương Việt Nam đương đại, Ma Văn Kháng: Không
chỉ mang nợ với núi rừng, Nguyên Hồng: Bạn đời của những người cần lao… (
tập 1) và Nguyễn Minh Châu: Người lập ngôn tử tế, Nguyễn Quang Sáng: Một
khế ước văn hóa Nam bộ, Nguyễn Tuân: Ông vua tùy bút, thích xê dịch và ghét
phê bình, Nguyễn Văn Bổng: Con trâu là đầu cơ nghiệp, Tố Hữu: Nửa thế kỉ
lĩnh xướng hùng ca… ( tập 2), vân vân…
Tôi chỉ xin phép gợi ý bạn đọc đến mức như vậy thôi, vì muốn dành sự khám
phá cho bạn đọc, khi lần giở từng trang của Đỗ Ngọc Yên, để cảm nhận quan niệm
thẩm mĩ, sự đánh giá khách quan của tác giả, cùng với cách trình bày vấn đề bình
dị, chân thành và có sức hấp dẫn. Cứ xem cách nhà văn lí giải về những cố gắng “
chèo lái” bền bỉ của nhà thơ Hữu Thỉnh trong cương vị đứng đầu Hội nhà văn Việt
Nam trong nhiều năm, cùng với những sáng tạo không ngừng nghỉ của ông, đến các
cảm nhận về cái hào hoa phong nhã trong cuộc đời và hơi văn của Nguyễn Đình
Thi, trong quá trình hình thành một một tính sáng tạo, trong đó không quên nhắc tới
những sóng gió mà Nguyễn Đình Thi đã trải qua trong cuộc tranh luận về thơ
3
không vần của ông tại căn cứ địa Việt Bắc, khi cuộc kháng chiến chống Pháp đang
chuẩn bị chuyển sang giai đoạn quyết liệt để giành chiến thắng cuối cùng. Và Xuân
Diệu, với những trăn trở trong các bài thơ tình. Và Huy Cận, Tế Hanh… Và Chế
Lan Viên, Ma Văn Kháng… vân vân và vân vân… để thấy công phu và tâm huyết
của tác giả, cũng như cách chọn lựa vấn để để trình bày sao cho hợp lí, dễ chấp
nhận và không bài nào giống bài nào…
Ngoài phần bút ký, tóm lược chân dung các nhà văn, Đỗ Ngọc Yên đã dành
phần lớn thời lượng cho việc thẩm định lại khuynh hướng tư tưởng, tính cách nhà
văn và giá trị tác phẩm của từng người theo cách của ông. Đương nhiên, quá nửa số
nhà văn, tác giả đồng quan điểm với những người đi trước về những nhận định,
đánh giá sự nghiệp văn chương của họ hoặc có thêm bớt ý này, ý nọ cũng không
nhiều. Còn lại gần nửa số nhà văn như: Hải Triều, Nam Cao, Tố Hữu, Nguyễn
Đình Thi, Chế Lan Viên, Huy Cận, Hà Xuân Trường, Hoài Thanh, Ma Văn Kháng,
Phạm Tiến Duật,... Đỗ Ngọc Yên đã có cái nhìn ít nhiều khác với một số nhận định
và đánh giá trước đó, theo cách thẩm định của ông, nhằm làm sáng tỏ thêm những
đóng góp to lớn của các nhà văn này. Đấy là điều đáng được ghi nhận và trân trọng.
Đọc hết hơn 400 trang sách của Đỗ Ngọc Yên, tôi thấy tác giả rất chú ý về
khía cạnh “thi pháp học tác giả” hơn là viết chân dung đơn thuần của các nhà văn,
với một giọng văn phóng túng, cởi mở làm cho người đọc cảm thấy khá hứng thú
khi tiếp cận tác phẩm. Đỗ Ngọc Yên không quá lệ thuộc vào rào cản của những
thứ lý thuyết khô cứng, mà ông cố gắng đi tìm những đặc điểm chân dung và giá trị
tác phẩm văn chương của từng nhà văn, để bạn đọc có thêm cơ hội hiểu biết sâu
rộng hơn về các nhà văn lớn của nước nhà và cũng có điều kiện so sánh sự khác
biệt giữa các nhà văn. Theo tác giả, để viết được bộ sách này, ông đã bỏ ra hơn 4
năm để sưu tầm, tìm đọc tài liệu, lựa chọn cách viết đối với mỗi người và sau cùng
là thể hiện bằng ngôn ngữ văn bản.
Tuy nhiên, bộ sách còn để lộ ra một vài nhược điểm. Chẳng hạn như có nhà
văn, Đỗ Ngọc Yên chỉ dành cho họ thời lượng rất khiêm tốn và nội dung còn sơ
lược, nhưng cũng có nhà văn ông dành cho họ không chỉ thời lượng dài, nội dung
khá đầy đủ và cách viết khá lôi cuốn; một số nhà văn đoạt Giải thưởng Hồ Chí
Minh khác, ông còn chưa đưa vào tập sách này. Hy vọng rằng đến những lần tái
bản sau những khiếm khuyết trên sẽ được ông quan tâm khắc phục. Có thể còn
những ý kiến đánh giá khác nhau, nhưng theo tôi công sức lao động khoa học và
nghệ thuật của Đỗ Ngọc Yên dành cho bộ sách này là rất đáng ghi nhận và trân
trọng. Bộ sách đã cung cấp cho độc giả một nguồn tư liệu quí về các nhà văn hàng
đầu Việt Nam, rất đáng để mọi người tìm đọc.
TRẦN NHUẬN MINH
4
....................
* Nhà văn Giải thưởng Hồ Chí Minh, Phê bình- tiểu luận của Đỗ Ngọc Yên Nhà xuất bản
Quân đội nhân dân, Hà Nội, 2017
Địa chỉ tác giả
Trần Nhuận Minh 47, Lê Thánh Tông, TP Hạ Long,