(Nghĩ về văn hóa dòng họ thời kinh tế thị trường)

Nguyễn Bặc (924 – 15-10-979) là khai quốc công thần triều Đinh. Ông có công phò giúp Đinh Bộ Lĩnh đánh tan các sứ quân, chấm dứt loạn 12 sứ quân, thống nhất đất nước. Theo các gia phả họ Nguyễn và tài liệu “Lược sử họ Nguyễn tại Việt Nam”, Định Quốc Công Nguyễn Bặc được suy tôn là thủy tổ họ Nguyễn ở Việt Nam. Vì thế, khôi phục và phát triển Ban liên lạc Hội đồng dòng tộc Nguyễn Bặc toàn quốc là một nét đẹp văn hóa phong tục của dân tộc.
Ngày 18.2.2012 tôi được cùng nhà giáo Hoàng Đạo Chúc về làng Vĩnh Ninh, xã Gia Phương, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình dự họp đầu xuân với Hội đồng dòng tộc Nguyễn Bặc toàn quốc. Đây là cuộc gặp mặt vô cùng quan trọng, không chỉ đánh giá những công việc đã làm được của các chi họ Nguyễn Bặc trong cả nước, mà còn đề ra những công việc mang tính cấp thiết để tăng cường mối đoàn kết trong dòng tộc và với xã hội, giúp mỗi gia đình bảo vệ và phát huy những tinh hoa gia giáo, gia phong, cố kết cộng đồng và tăng cường tình yêu với quê hương, đất nước, trong khi các giá trị cơ bản của văn hóa làng, xã như gia đình, dòng họ đang giảm dần ý nghĩa đối với một bộ phận người dân.
Đại diện cho các chi họ đại tộc Nguyễn Bặc trong cả nước đều về dự. Trong khuôn viên khu di tích lịch sử văn hóa Nguyễn Bặc, "Khởi nguyên đường", nơi phát tích của đại tộc Nguyễn Bặc: "Vĩnh Ninh phúc địa sinh tướng quốc/ Đại hữu phương danh phức Nam thiên" - (câu đối trong khuôn viên đền thờ tướng quốc Nguyễn Bặc), ai cũng thấy ấm áp, như được tiếp thêm tinh thần xả thân vì nước và tâm đức sâu nặng ngời sáng của tổ tiên truyền lại.
 Sau lễ dâng hương, cuộc họp diễn ra trong tình đoàn kết của những người anh em có chung dòng máu. Dưới sự điều hành của ông Nguyễn Văn Sở, chủ tịch Hội đồng dòng tộc Nguyễn Bặc toàn quốc, cuộc họp đã tập trung bàn những công việc cụ thể. Những vấn đề cuộc họp thông qua và sẽ triển khai trong toàn đại tộc cả nước như: Thông qua quy chế hoạt động của Hội đồng dòng tộc, viết gia phả, lập quỹ khuyễn học, mở cổng thông tin, tổ chức các cuộc giao lưu trao đổi kinh nghiệm giữa các chi họ, tôn tạo khu di tích cho xứng với tầm vóc tổ phụ tướng quốc Nguyễn Bặc… Đây là những việc làm cấp bách, thiết thực, bởi ai cũng nhận rõ, nếu như văn hóa gia đình là nơi khởi nguồn và gìn giữ nội dung, bản sắc cơ bản của văn hóa dân tộc, thì văn hóa dòng họ từ xưa đến nay vẫn là một chỗ dựa vững chắc đối với mỗi cá thể trong cộng đồng trong mối quan hệ huyết thống theo truyền thống tự ngàn xưa của người Việt: "Giọt máu đào hơn ao nước lã". Chưa nói rằng, văn hóa dòng họ là một yếu tố quan trọng tạo nên văn hóa làng, đặc thù của văn hóa nông thôn Việt Nam - một đất nước có bề dày kinh tế nông nghiệp. Các đại biểu của các chi họ đều thống nhất rằng, trong thời kỳ đất nước phát triển kinh tế thị trường, vấn đề đáng quan tâm nhất của dòng họ không phải chỉ là phát triển kinh tế mà quan trọng hơn là giữ gìn, xây dựng tư cách, đạo đức và không ngừng nâng cao tri thức. Các thành viên trong các gia đình tiêu biểu của dòng họ cần ý thức mình phải sống mẫu mực, bởi vì dòng họ, làng xã đều chú ý đến gia đình mình. Mỗi việc làm của họ hoặc mang lại niềm vinh hạnh cho cả dòng tộc, cả làng xã hoặc ngược lại. Chính vì thế truyền thống văn hóa của dòng họ phải luôn luôn được gìn giữ và mọi thành viên phải nhớ câu tục ngữ “giấy rách phải giữ lấy lề”.  
 Chủ tịch danh dự của Hội đồng dòng tộc Nguyễn Bặc toàn quốc, ông Nguyễn Huy Hiệu, thượng tướng, viện sỹ, nguyên thứ trưởng Bộ Quốc phòng, anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, do sức khỏe không về dự họp đã gửi đến toàn thể dòng tộc những điều tâm huyết:
 - Tổ tiên ta đã có công dẹp loạn, thống nhất đất nước, các thế hệ con cháu cần phát huy tinh thần đó của tổ tiên, đoàn kết giúp nhau trong cuộc sống, động viên mọi người không ngừng rèn luyện, phấn đấu tu dưỡng đạo đức, nâng cao học vấn, đặc biệt thế hệ trẻ…
 Còn ông Hoàng Đạo Chúc, vốn gốc dòng Nguyễn Bặc, Hội chủ Hội những người yêu kính Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ, người hơn hai mươi năm nay không mệt mỏi vận động khôi phục danh dự cho Lễ nghi học sỹ Nguyễn Thị Lộ và xây dựng ba ngôi đền thờ Nguyễn Trãi và nguyễn Thị Lộ nói lên những điều tâm huyết của mình:
 - Dòng họ với người Việt Nam ta có vai trò vô cùng quan trọng. Hạnh phúc cho mỗi gia đình và dòng tộc chính là hướng con người đến với con đường trở lại tâm thức dòng họ, tổ tiên, cha mẹ. Con đường này sẽ tạo nên những rào cản cho những thói vô cảm, xa rời những truyền thống tốt đẹp của tổ tiên, của dân tộc. Xây dựng một dòng họ tốt đẹp, bền vững sẽ góp phần tạo ra các giá trị văn hóa mới, có khả năng trường tồn cùng với đời sống trong dòng chảy của lịch sử. Những người thiện lương, biết yêu gia đình, dòng h ọvà sẽ là những người yêu nước, yêu dân tộc và trung thành với Tổ quốc.
 Ngày nay nhiều dòng họ đã có những việc làm thiết thực , duy trì củng cố những tập quán, lễ nghi… bổ xung những qui ước lành mạnh trong dòng họ và những hoạt động tích cực góp phần hình thành nhân cách, trau dồi đạo đức, rèn luyện tài năng, ý chí, giáo dục lý tưởng cao đẹp cho con em, giúp nhau xóa đói giảm nghèo, làm giàu chính đáng, giúp mỗi gia đình xây dựng thành một tế bào đầy sức sống cả về vật chất và tinh thần. Đó chính là sự kế thừa và phát huy những tinh hoa của truyền thống văn hóa dân tộc, phù hợp với sự tiến bộ xã hội. Bên cạnh đó cũng có những dòng họ chưa thiết lập được những qui ước lành mạnh và hậu quả tất yếu là nhiều thành viên đi chệch khỏi quĩ đạo đạo đức của xã hội.
 Đầu xuân, nhân dự họp với dòng tộc Nguyễn Bặc toàn quốc đã gợi bao điều cần suy nghĩ. Đặc biệt khi xã hội ngày một phát triển, song trong cuộc sống vai trò của dòng họ vẫn rất quan trọng trong đời sống với mỗi cá thể trong cộng đồng. Nói như GS.TS Mạc Đường: "Nhận nhau cùng tổ tiên, cùng dòng họ là điều quí hóa nhất trong cuộc đời của một con người. Nhưng quí hóa hơn cả là sự mở rộng vòng tay thân thiết với các dòng họ Việt Nam, không phân biệt nội ngoại để hình thành bền vững một cộng đồng 65 dân tộc Việt Nam thống nhất của thời hiện đại. Đó là một cộng đồng dân tộc Việt Nam có khả năng kết dính nhiều dòng tộc Việt Nam ở trong nước và ngoài nước, có khả năng phát triển đất nước ngang tầm với thời đại và có khả năng đập tan tất cả những kẻ thù hòng muốn chiếm cứ đất đai, bầu trời và lãnh hải Việt nam. Hoạt động dòng tộc vì mục tiêu kính cẩn gia tiên, đoàn kết trăm họ, phụng thờ quyền lợi quốc gia dân tộc trên hết. Dòng tộc có mạnh xã hội mới bền vững, nước nhà mới hưng thịnh. Hãy nhanh tay xây dựng các dòng tộc, tích cực đóng góp chấn hưng đạo đức xã hội" .
 

         Trần Vân Hạc