(Có một dịp tôi được dự trại sáng tác Đại Lải cùng nhà văn Nguyễn Xuân Khánh. Ghi chép này trích trong tập RÚC RÍCH GIÊNG HAI.)
Nhà văn lão tướng Nguyễn Xuân Khánh viết văn từ hồi nảo hồi nào. Lên bờ xuống ruộng từ hồi nảo hồi nào. Nói đến Nguyễn Xuân Khánh không thể không nhắc đến mấy “cô cậu” lừng danh của ông: Chúa thượng ngàn, Hồ Quý Ly…Ông sinh năm 1932, tuổi con Khỉ, đồng tuế với Nguyên Ngọc và nhiều văn nhân khác. Ông già 80 mảnh khảnh mà vẫn còn ngon, lúc nào cũng cười mủm mỉn roi rói khiến ta dễ bắt chuyện, dễ đem lòng yêu mến.
Lâu lắm tôi mới được dự trại viết cùng ông, hình như lần trước cũng ở Đại Lải ông viết Mẫu thượng ngàn, còn tôi thì viết Cơm bụi chấm com. Lần này lại cùng ông ở Đại Lải, thật là sung sướng cho cái thân tôi. Vì được gần các nhà văn đàn anh mình học được nhiều điều lắm. Ông ở phòng số 4, tôi ở phòng số 7. Thi thoảng sang với đại ca kiếm chén trà ngon Thái Nguyên chính hiệu. Tôi bị choáng khi nhìn thấy trên bàn viết của ông 4 tập bản thảo dày cộp khổ A4. Cộng lại có dễ gần 700 trang. Choáng, ông già 80 viết tì tì, chả cần laptop lằng nhằng, cứ phệt giấy trắng mực đen cho sướng. Ông bảo tôi thế. Các cậu nào máy tính, nào USB, phần mềm, phần cứng rối tinh cả lên. Ta đây chơi lúc nào cũng cứng. Tôi đùa khiếp cụ có dùng thuốc bổ thận gì không. Cụ cười, ơ cái thằng này tao nói dùng bút bi chả cứng thì mềm à, cậu lại nghĩ xiên sẹo. Nhưng mà Nhương ơi chưa biết mèo nào cắn mỉu nào đâu nhé…
Cuốn tiểu thuyết mới ông đang viết có tên là ĐỘI GẠO LÊN CHÙA. Kinh hoàng, in ra cỡ 800 trang chứ chả chơi. Chữ viết nhỏ li ti như vãi vừng nhưng ngay ngắn phân miệng lắm. Ông dành thời gian dự trại để sửa chữa, tu chỉnh, nhuận sắc như kiểu thẩm mỹ viện cho “cô nàng” gợi cảm hơn, duyên dáng hơn.
Đang viết thỉnh thoảng ông lại quay ra bắn một điếu thuốc lào, phun khói tùm lum, ngửa cổ lên khoan khoái như vừa ở biển Đồ Sơn về…
Tôi chụp ảnh ông và vẽ kí họa chân dung. Lạ một điều vẽ ông đến ba bốn cái mà cái nào trông cũng trẻ như thanh niên. Tôi đùa cụ trẻ quá nên thần bút nó xui đấy. Tôi đã vẽ hàng ngàn chân dung mà vẽ cụ Khánh khó ra phết. Ngày Thơ vừa rồi tôi khoắng buổi sáng hàng trăm chân dung kiếm được món tiêu mà bây giờ bình tĩnh vẽ cụ Khánh vẫn chưa bắt được thần. Tôi đùa thần cụ để ở dưới Phòng hay sao ấy…Cụ chỉ tay vào mặt tôi: cái thằng này nếu náo…