Cụ hâm rượu nữa đi thôi
Be này chừng sắp cạn rồi còn đâu
rồi lên ta uống với nhau
rót đau lòng ấy vào đau lòng này
Tôi say?
Thưa, trẻ chưa đầy
Cái đau nhân thế thì say nỗi gì?
Đường xa ư cụ?
Quản chi
Đi gần hạnh phúc là đi xa đường
Tôi là nắng - Cụ là sương
Tôi bừng dậy sớm, cụ nương bóng chiều
Gió mưa tóc cụ đã nhiều
Lòng còn gánh nặng bao nhiêu khối tình
Huống tôi mái tóc đương xanh
Vâng, tôi trăm thác ngàn ghềnh còn đi
Với đời một thoáng say mê
Còn hơn đi chán về chê suông đời
Rót đi, rót nữa đi thôi
Rót cho tôi cả mấy mươi tuổi đầu
Nguồn đau cứ rót cho nhau
Lời say sưa mới là câu chân tình…
Ngã Tư Sở, 1938

 
Tản Đà-Nguyễn Khắc Hiếu (1889-1939) sinh thời ham chơi lắm. Chính cụ cũng có lúc than thở: “Trời sinh ra bác Tản Đà / Quê hương thời có, cửa nhà thời không”! Cụ chơi khắp trong Nam ngoài Bắc, “Tài cao phận thấp chí khí uất / Giang hồ mê chơi quên quê hương”. Chơi chán dưới trần gian, rồi cụ lại được gọi lên “Hầu Trời” chơi với Trời. Chán rồi, cụ lại “theo đường không khí” trở lại trần gian mà chơi với Văn, “Chơi văn ngâm chán lại chơi trăng”…Có một kẻ hậu sinh không nỡ để cụ buồn, không nỡ để cụ chơi một mình, liền cắp chiếu ôm be đến chơi với cụ. Người ấy chính là thi sỹ trẻ Trần Huyền Trân, cũng là một tay giang hồ cỡ nhỏ, nhưng tài thơ nức tiếng đương thời…
 Trần Huyền Trân (1913-1989) tên thật là Trần Đình Kim, quê Hà Nội. Nghe nói người thơ này thâm giao với Nguyễn Bính, với Thâm Tâm, nhưng thơ họ thì có khác nhau, nhất là về giọng điệu. Nguyễn Bính thi sỹ của đồng quê, chân quê. Thâm tâm gai góc, bạo liệt trữ tình. Còn Trần Huyền Trân dung dị trữ tình một cách sắc sảo.
 Lại nói về cái “vụ” Trần Huyền Trân cắp be lên chơi cùng cụ Tản Đà, uống rượu với cụ Tản Đà, ở ngay Ngã Tư Sở vào năm 1938, rồi có thơ. Bài thơ dài có tên “Với Tản Đà”, chỉ riêng nói về khúc đầu: Uống rượu!
   “Cụ hâm rượu nữa đi thôi
   Be này chừng sắp cạn rồi còn đâu
   Rồi lên ta uống với nhau
   Rót đau lòng ấy vào đau lòng này”…
Cuộc rượu của đôi bạn vong niên chắc diễn ra vào mùa đông giá lạnh, nên rượu ấy phải mang “hâm” lại cho nóng, rồi mới uống. Be thứ nhất sắp cạn rồi, nên khách mới phải giục chủ nhà “Cụ hâm rượu nữa đi thôi / Be này chừng sắp cạn rồi còn đâu”! Rượu hâm xong thì “ Rồi lên ta uống với nhau” mà “Rót đau lòng ấy vào đau lòng này”… Đó chính là mấy câu thơ vào loại tuyệt hảo, xuất thần ở câu thứ tư. Ba câu đầu, hình dung thấy hai thi sỹ, một trẻ một già tương giao tương ẩm, đang “thao tác” việc uống rượu, đã hơi chếnh choáng rồi. Rượu thật, chắc là rượu ngon. Câu bốn thì rượu ngon đã chuyển hoá thành rượu ảo, được chưng cất, được nâng cấp thành thứ rượu tâm can tuyệt diệu mà “Rót đau lòng ấy vào đau lòng này”…
 Phần tiếp theo, cũng vẫn chỉ là độc thoại của người thơ trẻ, tự vấn, rồi tự trả lời. Hình dung như thấy gật gù một cái đầu, hai cái đầu, líu nhíu một cái miệng: “Tôi say” ư? Hỏi vậy, rồi lại thưa rằng, còn trẻ người non dạ như tôi, chưa nếm nhiều vị đời, trong bụng chưa ngấm chưa đầy cái đau nhân thế “thì say nỗi gì”! Còn như “Đường xa ư cụ”? Lại hỏi, rồi thưa ngay rằng: Đâu có quản chi! Và khẳng định một chân lý gì đó chả biết nhặt nhạnh ở đâu, như một triết nhân thực thụ, về việc đời, về việc người ta hễ cứ “đi gần hạnh phúc là đi xa đường”. Triết luận này nói gì vậy? Hạnh phúc riêng tư chăng? Gia đình yên ấm, vợ đẹp con khôn, hẳn nhiên là mơ ước của mọi người. Thế thì sao đi gần nó (Hạnh phúc) thì lại đi xa đường? Đường ấy là đường gì? Là con đường tranh đấu lớn lao để giải phóng bản thân, giải phóng dân tộc đang gánh chịu xiềng gông đế quốc chăng? Hay là, “phàm là” thi nhân viên mãn trong thơm phức chiếu chăn rồi, thì còn đâu có chỗ cho thơ nữa? Là thế, nhưng cũng chưa hẳn là như thế? Chỉ biết rằng cuộc say có mùi rượu trộn lẫn với mùi đời, mùi thế sự và thăng hoa bay bổng nhiệt tâm, lung linh huyền ảo…
 Rồi so sánh cân đong, về việc cụ thì già, tôi còn trẻ, “ Tôi là nắng, cụ là sương / Tôi bừng dậy sớm, cụ nương bóng chiều”. Đời cụ đã nếm trải quăng quật nhiều rồi, mây trắng đã rủ nhau về đậu trên mái tóc phong sương của cụ, thế mà còn cứ khư khư ôm những “bao nhiêu khối tình”, bao nhiêu giấc mộng! Khối tình Một, chưa đủ, lại Khối tình Hai. Giấc mộng con, chưa đã, lại giấc mộng lớn…Chỉ rặt những thứ phù phiếm mà nặng như Thái Sơn, cụ chịu sao cho thấu? Còn như với tôi tuổi trẻ, “mái tóc còn xanh”, còn hăng máu lắm đây, nên “Tôi trăm thác ngàn ghềnh còn đi”!
 Vẫn chưa lấy làm thoả mãn, thi nhân trẻ lại tiếp tục triết lý, về sự ít sự nhiều, sự hơn sự thua: “Với đời một thoáng say mê / Còn hơn đi chán về chê suông đời”. Một thi sỹ tài tử đương thời, thuộc dòng thơ lãng mạn cũng từng viết: “Thà một phút huy hoàng rồi chợt tối / Còn hơn buồn le lói suốt trăm năm”. Chính Thâm Tâm, một người bạn thơ chắc có ảnh hưởng ít nhiều đến Trần Huyền Trân và ngược lại, cũng đã từng viết: “…Ly khách! Ly khách! Con đường nhỏ / Chí nhớn chưa về bàn tay không / Thì không bao giờ nói trở lại / Ba năm mẹ già cũng đừng mong”…Hoá ra, nhìn rộng ra một chút, mới thấy những lời Trần Huyền Trân nói trong cuộc rượu, chẳng phải chỉ là những phát ngôn của rượu, mà chính là tâm sự của một thế hệ thanh niên đương thời, trước vận mệnh và danh dự của dân tộc, đang trăn trở, muốn bung phá, muốn làm một cái gì đó lớn lao. “Thi dĩ ngôn chí”, điều ấy có thể thấy ở đây chăng?
 Bốn câu cuối, nhịp điệu thơ dồn dập hơn, có vẻ như hơi men càng ngấm, thi nhân càng say, lời buông ra càng tràn trề. Khách lại gấp gáp giục giã chủ nhà: “Rót đi, rót mữa đi thôi / Rót cho tôi cả mấy mươi tuổi đầu / Nguồn đau cứ rót cho nhau”, rồi khẳng định: “Lời say sưa mới là câu chân tình”!
 Cái hay của khúc ca “Uống rượu” với cụ Tản Đà của thi sỹ Trần Huyền Trân, chính là sự biến ảo giữa hư và thực, giữa say và tỉnh, giữa tỉnh và say. Lại thêm cái biến hoá hợp lý và tự nhiên của thể thơ lục bát truyền thống, những tiểu đối và so sánh có xu hướng tạo thêm mỹ cảm: “Tôi là nắng, cụ là sương / Tôi bừng dậy sớm, cụ nương bóng chiều”…Quả đúng vậy! Sau cuộc rượu này, chỉ đến năm sau, 1939 cụ Tản Đà đã theo hơi rượu vào mây, bỏ lại một cuộc chơi còn dang dở.
 Xưa nay, thi nhân làm thơ về những cuộc say cũng nhiều, và cũng muôn màu muôn vẻ. Đối ẩm, mà thành ra độc ẩm, thành công đến như Trần Huyền Trân, quả thật, cũng không nhiều. Rót rượu mời nhau, rót tuổi cho nhau, rót đau vào nhau, thốt ra những lời tâm huyết xót xa chân thành, mà không hề bi lụy. Ở đây, nỗi đau đã ngập tràn, đã lớn thành “nguồn đau”, lại không chỉ là nỗi đau của một con người cá thể, vụn vặt. Đó chính là một nỗi đau đời, thương đời, đang manh nha chuyển hoá thành hành động, vì nghĩa lớn, cao cả. Và đó cũng chính là giá trị tư tưởng của bài thơ này!
     
      Hà Nội 31-52011