TÔ THÙY YÊN VÀ VẤN ĐỀ BA NHÀ THƠ

Trang chủ

Trang chủ » Bầu bạn góp cổ phần

TÔ THÙY YÊN VÀ VẤN ĐỀ BA NHÀ THƠ

Đỗ Quyên

Thứ tư ngày 17 tháng 6 năm 2020 8:30 AM

Chuyện thế này... Bài "Ba nhà thơ Việt tiêu biểu ở Mỹ" tôi pót trên FB vào giữa tháng Hai vừa qua. Cách đây mươi hôm nhận được còm từ châu Âu của một nhà văn rất tài danh: "Tô Thùy Yên phiêu bạt nơi nào?" Ý là sao chọn Du Tử Lê, Trần Mộng Tú và Lê An Thế mà không Tô thi nhân.

Đọc, khoái, tôi nín. Nhớ lời thi nhân người Áo T. Adorno sau thảm họa diệt chủng Auschwitz gây bởi Đức quốc xã mà nhủ rằng, dính dấp đến thơ trong khi còn đại dịch Cô Vy là điều "dã man"!?

Vài tiếng đồng hồ sau: "Quên Tô Thùy Yên thì quá tệ đấy, Đỗ Quyên ạ." Mượn tiếng không được thất lễ bậc lão thành văn nghệ, cái chính không thể lỡ duyên với nàng Thơ, mặc xác Cô Vy cú này tôi đáp ngay: "Cảm ơn anh ghé thăm và 'chỉ đạo' hay về một chuyện lớn liên quan đến sự giới thiệu tác giả nói chung và thơ hải ngoại nói riêng. Thú vị, em từng tính có vài câu trong tút ấy (vì sao chọn 3 bác này, trong khi có 2 VIP bự là Thanh Tâm Tuyền và Tô Thùy Yên). Ít hôm nữa em làm tút riêng anh nhé?"

Dịch giả tiếng Việt từ tiếng Nga của một kiệt tác văn xuôi thể ký từng được coi như một bài thơ cực kỳ lớn và đẹp bèn bảo: "Mỗi người một 'gu'. Riêng anh đánh giá rất cao Tô Thùy Yên, còn hơn cả..."

VẤN ĐỀ PHÂN LOẠI

Dù chẳng phải chuyên gia, tôi lại cứ đam mê phân loại, giới thiệu, chọn tuyển tác giả và tác phẩm. Nói thật là rất khổ. Ai làm việc với tư liệu sẽ thấy luôn bộn rộn như bà má đông con. Nhưng rồi cũng quen. Hỏi đẻ có đau không. Đau chi mà đau, đẻ riết hết đau!

Không chỉ trong biên khảo tôi khổ với trò phân loại. Hai tiểu thuyết ra lò trong vài năm qua xét cho cùng đều bị viết bằng "thi pháp" phân loại tác giả và tác phẩm. Với thơ ngắn không rõ thế nào, chứ thấy nhà phê bình Nguyễn Đức Tùng từng nhận xét "thơ trường ca ĐQ có tính tiểu thuyết". Khen hay chê? Tôi không biết. Chỉ biết thế là trong trường ca của mình cũng được có... "phân (loại)"! Hì hì...

Xin nói qua về một thành quả dù chưa thành sách in chính thức:

Chuyên luận "Trường ca Việt Nam: Tác giả và tác phẩm" mươi năm qua từng được cập nhật trên nhiều trang mạng, báo chí với Diễn Đàn (Paris) là trang mạng đầu tiên và Sông Hương là tạp chí đầu tiên đã đăng tải khi bản thảo còn sơ khai, chưa có danh sách tác giả, và sau đó bổ sung với con số "tiền khởi nghĩa" ít ỏi với 123 tác giả. [2] Bản sơ khởi in trên tạp chí Sông Hương số 257-7/2010 vốn được tu sửa từ tham luận “Hội nghị quốc tế giới thiệu văn học Việt Nam ra nước ngoài" 4-10/1/2010, Hà Nội. Bổn báo của nhà văn Trần Nhương khi ở giao diện cũ trannhuong.com cũng từng đăng khi số tác giả đạt tới con số 400.

Với bản thảo hoàn chỉnh nhất và cập nhật 20/7/2017 Hội Nhà văn Việt Nam đã đề nghị để cho in làm Tài liệu tham khảo (có nhuận bút chỉn chu). Cụ thể, về số lượng, từ thời Thơ mới tới nay (cập nhật mới nhất 1/5/2020), con số đang có là khoảng 482 tác giả Việt Nam đã viết ít nhất 1 trường ca hoặc 1 bài thơ dài mang ý nghĩa tương đương, với tổng số khoảng 1.257 tác phẩm gọi chung là trường ca.

Còn có một kiểu phân loại các nhà phê bình, nghiên cứu văn học Việt Nam được làm theo cách cũng rất... khổ (công). Đó là "Nhìn nhận nhanh phê bình thơ Việt hậu Đổi mới". [3]

Đâu là nguyên cớ của các "cuộc chơi" trên?

“Từ thời niên thiếu, tôi đã có một ham muốn mãnh liệt hơn hết thảy: Hiểu và giải thích được bất cứ những gì tôi quan sát thấy; Nghĩa là sắp xếp được tất cả những dữ kiện vào các định luật phổ quát nào đó.” Lời vĩ nhân vạn vật học Charles Darwin, tôi đã giăng trên mọi thứ viết lách liên quan.

Xin phép thổ lộ: "Ông lớn" đó từng sinh sự với tôi. Hơn 50 năm trước, thi hết cấp II (hệ 10 năm) tôi suýt trượt với môn Sinh vật (hình như bị 1 điểm, sau nhờ khiếu nại lên 3-4 điểm gì đó.) Lần đó đề thi Sinh vật là về cách phân loại trong học thuyết Darwin. Thằng học trò lớp 7 là tôi đã liều mạng "bịa" ra một khung bảng gồm nhiều ô mục rồi thảy các lời đáp vô.

VẤN ĐỀ 3 NHÀ THƠ

Nhân vật khơi mở của bài là từ vấn đề Tô Thùy Yên. Chưa thấy ai nêu lên mặt báo rằng tên thật của ông cũng sang cả đáo để: đã Đinh (họ nhà vua) lại còn Thành Tiên nữa. Đinh Thành Tiên. Song thân của tiền bối quả có tầm nhìn khi sinh hạ đứa con sẽ trở nên một tác gia được làm "vua" trở nên "tiên" trong vài chủ đề của nghệ thuật thi ca Việt Nam đương đại. (Nói thể có thể bị coi là ngoa ngữ chăng, nhất là với độc giả trẻ ít dịp đọc người thơ này?)

Đó là ý thức hiện sinh/bản ngã trên cõi đời như một con người. Là thân phận Việt trong binh đao tao loạn như một tráng sĩ. Là tính nhân bản và triết lý thi ca như một hành giả. Còn nữa... Là một thư viện tuy nhỏ gọn nhưng bền chắc mà mềm mại lưu danh sự mềm mại mà bền chắc của tiếng Việt...

Giữa các phương pháp nghiên cứu, biên khảo thì Phân định (phân loại, nhận định) là một cách vừa cổ vừa tân. Trong đó, phân loại (nói thế thuận tai hơn phân định) theo cơ số 3 là hình thức gọn ghẽ nhất, và nếu làm đúng làm hay thì nhanh nhất, hiệu quả nhất.

Dường như chưa thấy nhà nghiên cứu nào đề xướng và chuyên tâm với hướng Phân loại theo cơ số 3, nâng nó lên thành "phương pháp luận"? Tôi cũng thử làm trong một số đề tài. (Nhưng thật tình, đấy vẫn bị là phó sản của các tìm hiểu ôm đồm, to tát. Dư ế tư liệu, bị hối thúc bài thì nhích kho "khủng" ra làm cho nhẹ bài lẹ việc. Thế nên vẫn đang có cả kho ngổn ngang các "Phân loại 3" đầu cua tai nheo.)

"Ba nhà thơ Việt tiêu biểu ở Mỹ" dài rộng không quá một bàn tay, vốn là sở đoản viết ngắn của tôi. Trông thế thôi, nó đã trải qua nhiều cung bậc mươi năm qua. Nhà thơ Đặng Hiền đã còm với chẩn đoán đúng về "bịnh táo bón" ở một bài phê bình.

Bây giờ tới hồi đáp lời phê của nhà văn lão thành.

Những nhận định về 3 nhà thơ kể trên đại diện cho các nhà thơ gốc Việt ở Mỹ từng là một phần của bài tiểu luận "Văn học Việt ở ngoài nước trong vài năm qua", [4]. Từ năm 2010 nó đã được đăng ở khá nhiều báo chí in, trang mạng trong-ngoài nước, trong đó có bổn báo thời còn là trannhuong.com. Tại đó, kể cả khi dẫn danh sách (mà danh sách ở một bài tổng quan thường tượng trưng, không chặt chẽ và nhất là khó khách quan, toàn diện), tôi cũng không xướng tên hai cây đa cây đề Thanh Tâm Tuyền và Tô Thùy Yên.

Thiển ý tôi, nhị vị nghiêng về dòng văn học miền Nam trước và cả sau 1975, từ thành tựu tác phẩm, nội dung - nghệ thuật sáng tác và ảnh hưởng. Ngay khi tại thế ở ngoài hình chữ S, dáng vóc của hai thi nhân vẫn tỏa bóng trên nền văn học Việt ở ngoài nước; và với Tô quân còn vang danh giữa thi đàn quốc tế. Nhưng là trên căn bản hương hoa "quá khứ". Đặc biệt qua những sáng tác mới ở ngoài này của Thanh Tâm Tuyền và Tô Thùy Yên, ta khó nhận ra cái gọi là bản sắc cộng đồng Việt hải ngoại để nêu lên làm đại diện. Khác với trường hợp Du Tử Lê.

Việc điều nghiên văn học theo 3 đối tượng có cơ sở văn hóa của nó. Dân gian ta đã bảo rồi, "Vững như kiềng ba chân"; "Quá tam ba bận"; "Một cây làm chẳng nên non/ Ba cây chụm lại nên hòn núi cao.” Trung Quốc thì “Ba chúng ta là một Gia Cát Lượng”. Văn minh Đông phương coi số 3 biểu thị phong lưu, may mắn… Trong tiếng Trung Hoa, thấy bảo đọc nó giống như các từ “ra đời”, “tiến triển”… Phong tục Tây phương: số 3 nói về sự sáng tạo và sung sướng, hòa đồng và khách quan. Ở văn xuôi, bộ ba tiểu thuyết là đỉnh cuối cùng với các văn tài ôm mộng để đời. Còn thể thơ ngắn nhất thế giới là thơ Haiku của Nhật với 3 câu.

Giữa một tập hợp 20-30 tác giả vừa hợp gu cá nhân vừa trúng tiêu chí chung, thỉnh ra 3 tấm gương sẽ luôn là bài toán không lời đáp sao cho "chuẩn không cần chỉnh". Phải lấy các tiêu chuẩn theo kiểu nam phụ lão ấu; quân dân chính đảng; dân tộc vùng miền; nhãn quan chính trị; rồi mới tới các yêu cầu văn học: thi pháp sáng tạo, nội dung tư tưởng, nghệ thuật ngôn ngữ... Khó lắm! Khổ lắm!

Nâng lên hạ xuống, với nhánh thơ người Việt ở Hoa Kỳ trong 15 năm qua: Bộ ba Du Tử Lê - Trần Mộng Tú - Lê An Thế vẫn là kịch bản khả ái và khả dĩ nhất với tôi.

Có một trăn trở ngay từ hồi đó, nay vẫn... trở trăn: ba chư vị đều thuộc dòng thế hệ di dân thứ nhất, tuổi tác vị nào vị ấy rậm như rừng, lại đều là dân gốc Bắc. Đã tính thỉnh Phan Nhiên Hạo - thế hệ thứ hai, người Trung pha Nam, xuất xứ viết lách, khuynh hướng sáng tạo và hình thức di dân khác hẳn. Thế rồi tầm ảnh hưởng với cộng đồng trong-ngoài văn học, độ liên tục sáng tác... lại đặt ra. [5] Khổ cái thân tôi, ham "phân" ham "loại" làm chi?

Đa tạ "cảnh giới Tô Thùy Yên"!

Vancouver - 19/5/2020

(Gửi theo anh tôi, nhà phê bình văn học Đỗ Ngọc Thạch vừa ra đi...)

Đỗ Quyên

--------------------------

TÀI LIỆU TRÍCH DẪN

[1] "Ba nhà thơ Việt ở Mỹ"

http://tapchisonghuong.com.vn/tin-tuc/p4/c18/n28613/Ba-nha-tho-Viet-o-My.html

[2]

- "Đến trường phái thơ Việt từ cảm thức hậu hiện đại Việt" (2010)

http://tapchisonghuong.com.vn/tap-chi/c216/n6088/Den-truong-phai-tho-Viet-tu-cam-thuc-hau-hien-dai-Viet.html

- "Trường ca Việt Nam: Tác giả và tác phẩm" (2011)