Nhà văn Thúy Toàn mời tôi và nhà thơ Vũ Từ Trang về quê ông thăm Nhà lưu niệm Văn học Nga. Khiêm nhường gọi là nhà lưu niệm nhưng thực ra đó là một bảo tàng nhỏ mà do nhà văn Thúy Toàn xây dựng.
Làng Phù Lưu cận kề Từ Sơn, một ngôi làng nổi tiếng buôn bán từ xa xưa. Vì làm thương nghiệp kinh tế khá giả nên sự học được chăm lo. Làng Phù Lưu có một đội ngũ trí thức thành danh, tôi chỉ xin điểm tên một số. Đó là Hoàng Tích Chỉ, Hoàng Tích Chù, Hoàng Tích Linh, Hoàng Tích Chu, Kim Lân, Nguyễn Địch Dũng, Thành Chương, Thúy Toàn, Hoàng Hưng, Nguyễn Thị Hiền, Đăng Bẩy, Hồ Bắc, Mai Luân, Mai Loan...
Bây giờ làng đã lên phường Đông Ngàn thuộc thị xã Từ Sơn nhưng truyền thống, nết ăn nết ở vẫn là làng Phù Lưu ngày xưa. Việc đô thị hóa người ta xóa tên làng thành phường làm tôi thấy gờn gựn trong lòng, nghe nó cứ lưu manh, cứ xô bồ thế nào ấy. Giá như những người có trách nhiệm nên giữ đơn vị hành chính là Làng nghe nó thân yêu hơn nhiều.
Nhà văn Thúy Toàn người đã sang Liên xô học từ những năm 1955 thế kỉ trước. Đất nước Nga với ông như quê hương thứ hai. Bao năm ấp ủ chỉ khi đã về hưu ông mới thực hiện được ý định lập một nhà lưu niệm về việc văn học Nga đến với Việt Nam. Thế là quê ông, làng Phù Lưu một nhà Lưu niệm ra đời vào giữa năm 2015. Ngôi nhà hai tầng được địa phương giúp đỡ cho mượn ông đã bỏ tiền sửa chữa, sắm các thiết bị, khung tranh ảnh, tủ trưng bày và vô số vật dùng cho một nhà lưu niệm. Tham quan hết hai tầng nhà, tôi thật sự kính nể nhà văn Thúy Toàn bao năm chắt chiu từng hiện vật, cuốn sách mà con số đã lên hàng vạn. Ít ai ngờ văn học Nga đã đến Việt Nam từ năm 1927 qua bản dịch của Phan Khôi, Đào Duy Anh, Hải Triều...Qua nhà lưu niệm này nhà văn Thúy Toàn đã cho ta hệ thống sự phát triển của văn học Nga với bạn đọc Việt Nam.
Cũng có người nói bây giờ thời kĩ thuật số thì với việc trưng bày này cũng chẳng mang lại hiệu quả bao nhiêu. Nhưng tôi nghĩ nền văn học Nga với những tác phẩm trứ danh còn cho nhiều thế hệ bạn đọc yêu mến. Có thể nói văn học Nga ảnh hưởng khá nhiều đến đội ngũ nhà văn Việt Nam.
Với 77 tuổi đời nhà văn Thúy Toàn cần mẫn một mình mang đến làng Phù Lưu một góc tinh hoa nước Nga. Chắt bóp từng đồng nhuận bút, lương hưu, Thúy Toàn bỏ ra hàng trăm triệu đồng làm nên một nhà bảo tàng văn học Nga giữa làng quên Việt.
Ông xứng đáng được nhân Huân chương đích danh Tổng thống Nga Dmitry Medvedev trao tặng Huân chương Hữu nghị.
Ảnh: 1- Nhà văn Thúy Toàn giới thiệu cùng nhà thơ Vũ Từ Trang
2- Ảnh nhà văn Gamzatop tiếp nhà văn Nguyên Ngọc (áo trắng), Phan Hồng Giang (đeo kính) cùng đoàn nhà văn VN (ảnh trong nhà lưu niệm)