Trong sáng tác thơ của Hữu Loan có hai bài thơ viết về Hà Nội, một bài viết những năm 1949-1950, một bài viết năm 1956, và cả hai bài cùng được công bố năm 1956. Bài Đêm, so sánh đêm Hà Nội thời bị quân Pháp chiếm đóng, với đêm Hà Nội sau ngày quân ta vào tiếp quản, đăng Giai phẩm mùa thu, tập 1 (sách ra ngày 29/8/1956); bài Tâm Sự Thủ Đô viết về Hà Nội những ngày kháng chiến, đăng tuần báo Trăm Hoa (s. 8, ra ngày 16/12/1956). Rất có thể do từng gắn với các ấn phẩm kể trên nên một thời gian dài, gần như không được ai nhắc đến, cũng không được đưa vào tập Màu Tím Hoa Sim (Nxb. Hội Nhà Văn, 1990). Nhân kỷ niệm ngày toàn quốc kháng chiến (19/12/1946), xin giới thiệu lại với bạn yêu thơ hai bài thơ này của nhà thơ Hữu Loan.
LẠI NGUYÊN ÂN sưu tầm và giới thiệu

 
TÂM SỰ THỦ ĐÔ
                                
        Trên những chuyến xe bò
        Đi về Kim Liên
        Đi về Chèm, Vẽ …
        Những người thủ đô tản cư
        Đoàn xe đi
        Chở nặng tâm tư
        Một góc nhà
        Một hè phố
        Mắt em biếc một chiều xưa
        Quán Thánh, Cổ Ngư, Bạch Mai
        Bóng liễu, tháp rùa
        Một thằng bạn một thằng con ở lại


        Khấp khểnh xe đi
        Vấp vào đêm tối


        Thủ đô
        Ngày mùa thu
        Cờ bốc lửa phố dài
        Cờ bốc lửa công trường Nhà hát Lớn


        Thủ đô
        Ngày thủ đô chào đón
        Đoàn giải phóng quân về
        Qua cầu Long Biên
        Sông bóng người đi
        Vai cao rộng
        Mang núi rừng Việt Bắc
        Ai nhìn thủ đô
        Lau thầm nước mắt
− Quốc ca mình
Người lính Việt đầu tiên
Rừng xanh thượng du
Lúa vàng bình nguyên
Giữa phố thủ đô chào nhau
− Đồng chí!
Có người làng đi
Trong đoàn lính trẻ…



Thủ đô
Quân lệnh đêm
Chuyền qua tường nhà
Lựu đạn đen ngòm trong nắm tay
Rình sau mái ngói
Nắng lóa tường vôi
Chữ cào xương nhức nhối
“Thanh niên sống chết
với thủ đô”


        Đoàn xe đi
        Về đường Kim Liên
        Về đường Chèm, Vẽ
        Việt Bắc âm u
        Đường dài Thanh Nghệ

        Đoàn xe đi
        Sắt rít đường khuya
        Giặc khởi hấn rồi !
        Trong Hà Nội
        Một thằng bạn
Một thằng con ở lại

Và bắt đầu
Những ngày đêm thủ đô ghê rợn
Khu Đồng Xuân
Lính trung đoàn thủ đô
Giết giặc, đuổi quanh bàn thịt bò
Giết giặc
Đạn là từ nóc chợ
Hai thằng với súng bom
Uất hận đương đầu…

Bỗng một đêm thủ đô
Có đoàn quân quyết tử
Cắt máu tay ăn thề
Ngõ vắng thủ đô
Những đơn vị rút đi
Góc phố thủ đô
Bóng những người đứng lại.


Lửa cháy thủ đô
Chân trời hấp hối
Xác thằng bạn
Xác thằng con
Trên hè phố thủ đô


Đường tản cư khuya
Lửa tóe sắt bánh xe bò
Xa cửa ô rồi
Trông về Kim Liên
Trông về Chèm, Vẽ …
Bóng hoàng hôn lên
Liệm tròn huyết thệ
Người quyết tử quân cuối cùng


Những người dân thủ đô
Phải về với giặc ở chung
Phải đốt cờ đỏ sao vàng
Thức đêm may cờ ba sắc
Và những sáng mai
Tay sót sa
Treo cờ giặc trước nhà


Ai về nội thành
Thấy Hà Nội xa hoa
Nhưng Hà Nội
Giặc xây thêm ngục tù
Xe phòng nhì
Chở từ ngoại ô
Từng đoàn người xiềng tay
Về qua phố tối
Ngồi thức đêm Hà Nội
Nhìn ra miền tự do
− Có thằng con
Theo chính phủ Cụ Hồ !


Ai về nội thành
Thấy Hà Nội xa hoa
Hà Nội hơn Hà Nội trước
Nhưng Hà Nội
Thủ đô trụy lạc
Hà Nội cũ
         lầm than
Ngã Tư Sở
Khâm Thiên
Đèn khuya chảy vàng
Những tiệm hút
Những hộp đêm
Mọc theo tiếng gõ giày đinh
Của đoàn Tây mũ đỏ
Tiếng xe tăng viễn chinh
Chiều đi bụi phố
Và lần theo
Bóng đèn dâm ô
Lũ lượt kéo nhau về thủ đô
Từng đoàn thiêu thân
Sợ
Ánh sáng và gió lành
Tôi thành thép
Cánh tay người kháng chiến



Đêm thủ đô
        rét đến
Trong chăn bông
Nghe lạnh chiến khu về
Cơm gia đình
        đũa bát
            nhớ người đi


Nhưng sáng mai thủ đô
Từng đoàn phi cơ giặc
Chở tang tóc
        đầy
            trong thân sắt
Ra những miền quê xanh
Tiếng bom dội về
Chuyển Hà Nội
        mông mênh
Tim người thủ đô
Rung lên
    như đất chuyển


Những người thủ đô tản cư
Những đồng bào kháng chiến
Từ những vùng tự do
Có người vào thủ đô
Nhìn chừng thư trôi
            trên giòng sông
Chào thằng bạn chiến khu
Mà phục tấm lòng


Những đêm thủ đô
Mắt em biếc não nùng
Những giấc ngủ tơ nhung
Chập chờn về ác mộng
− Ai hát thì thào
Đêm thủ đô
        cửa đóng
Bài ca của thủ đô
              mùa thu
Bài trường ca của những người
Chiến thắng sông Lô ?


Người lính gác viễn chinh
Đêm nghe căm thù
Về năm đầu cửa ô
Quát thành tiếng súng
Và giữa Hà Nội trưa yên lành
Hồi còi rú thất thanh
Kêu như người tắc họng
Một xác Việt gian
        ngã tư nắng đọng


Những em
        mùa thu
Đi trong đoàn thiếu nhi
Lớn thành thanh niên
Bỏ nhà ra đi
Hỏi thăm
            đường chiến khu Việt Bắc
Đời nội thành xa hoa
            nặng nề
                từng thời khắc
Những người ngày xưa
Chưa thù Việt Minh
Đã bắt đầu
đợi chờ  
            − Đến bao giờ
        Biết đến bao giờ
Cho đêm sáng xa hoa
    Vỡ
        Rơi
    Thành bóng tối
Xuống xác người máu me
        ngổn ngang gạch ngói ?
    − Đến bao giờ
Việt Minh mới đánh vào Hà Nội ?


Những người
Bắt sống Lơ-pa và Sác-tông
Những chiến sĩ
        Cao Bằng
            Đông Khê
Những binh đoàn biên giới
        chuyển về trung du
Như đi từng dãy núi
Kẹp vòng quanh ngoại vi
                Thủ đô

Em gái Hà Nội tản cư
    đẹp trong màu áo vải
Rồi sẽ còn những ai
Trong số người ở lại ?
Ngày thủ đô chiến thắng
            tưng bừng
Em về thủ đô
        chân
            − phố cũ −
                ngập ngừng

                                1949-50
                                HỮU LOAN
Nguồn:
Trăm Hoa, Hà Nội, s. 8 (16.12.1956), tr. 3, 8.




ĐÊM
            

        Những đêm Hà Nội ngày xưa
        Trằn trọc
            Không yên
        Những cửa
            Từ đầu hôm
        Như những mắt nhắm nghiền
        Bóng nhà bóng cây
            Ôm nhau
                Run sợ

        Đêm Hà Nội ngày xưa
        Như con bệnh hạt xoài
                    Nung mủ
        Như một nhà thương điên
                    Lên cơn hôn mê
        Thiết giáp
            Xe tăng
                Lính tẩy
                    Phòng nhì
        Tiếng rú của người
        Tiếng rít của xe
        Những chiếc jeep điên
                    Đuổi gái
                    Nghiến người
        Quắc mắt đèn pha
        Đỏ tia đòng đọc



        Đêm Hà Nội ngày xưa
            Đầu người
            Và tình yêu
                Treo
                Trên đầu sợi tóc
        Và sau từng đêm
                Mệt nhọc
                Hốc hác
        Hồ Gươm
            Như mắt thâm quầng


        Hốt hoảng gọi nhau
        Không kịp vớ áo quần
        Những đêm Hà Nội ngày xưa
                        Lõa lồ
                        Mình đầy ung độc
        Đã xuống tàu đêm
                Vào Sài Gòn
                Tất cả
        Những đêm Sài Gòn
                    Ngày nay
        Đêm giang mai
                Tẩu mã
                    Đang mưng
        Cấp cứu gấp vạn lần
Những đêm xưa Hà Nội
“10$  1 cốc cà-phê
100$  1 con gái…”
Quảng cáo đóng đầy
Ngực đêm
Như áo ngủ Sài Gòn




        Đêm Hà Nội
Ngày nay
        Như em nhỏ nằm tròn
        Ru trong nôi chế độ
        Những đèn dài đại lộ
        Như những tràng hoa đêm
        Nở long lanh
            Trong giấc ngủ
                    Bình yên

        Ngã Tư Sở, Cống Vọng, Khâm Thiên
        Nằm ngủ
        Những đêm
        Giữa những tình cảm lớn
        Gió đem về
        Thơm hoa rừng, lúa ruộng
        Đặt bàn tay
        Lên những cửa ô nghèo

        Khi chúng ta về
            Ánh sáng
                Đã về theo
        Và từng cặp người yêu
        Đem về trong giấc mơ
        Hình ảnh Hồ Gươm
        Đẹp như hồ Thần Thoại
        In bóng người yêu
                Chung thủy
                    Đợi chờ
                            5/1956
HỮU LOAN
Nguồn:
Giai phẩm mùa thu, tập 1, Nxb. Minh Đức, Hà Nội, 29/8/1956, tr. 27-29.