Đọc“mặt nạ để đời”(NXBCA 2011).Giải nhì cuộc thi văn học 2008-2010 phối hợp giữa Hội Nhà văn Việt Nam và Bộ Công an. 

               
  Liên tiếp từ năm 2007 đến 2009 Nguyễn Hiếu cho xuất bản hai tiểu thuyết “con ngố” và “tình nhân” và một tập truỵên ngắn“ trên mặt đất lại có người”. Theo hiểu biết của tôi, coi “con ngố”-  tiểu thuyết thứ 19 của nhà văn quê Chèm này - là một trong những đỉnh cao trong văn nghiệp của ông. Chỉ bằng câu chuyện có thể coi rất tầm phào về thân phận một người đàn bà hoang dã, tứ cố vô thân trải qua mọi sự thăng trầm của một làng quê bên bờ sông Cái (ngoại vi Hà Nội) với một đời sống tình dục phóng khoáng đã có sức khái quát lớn về xã hội Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử kéo dài gần một thế kỉ. Trong chừng mực nhất định, thân phận con ngố còn mang tính điển hình, tượng trưng của dân tộc ta về tình yêu và lòng vị tha…. Cuốn sách này có sức hấp dẫn không chỉ bởi số phận của người đàn bà cá biệt mà về mặt nghệ thuật còn hội đủ điểm mạnh của bút pháp tiểu thuyết Nguyễn Hiếu như tính huyền thoại, tính hài hước, chất sử thi, cách dựng nhân vật mà cả giọng văn đa dạng, tinh tế. Tâm đắc với “con ngố” nên khi “Mặt nạ để đời” xuất bản tôi đã tim đọc nó. Mới đọc những trang đầu của “mặt nạ để đời” tôi đã bị hút thật sự vào câu chuyện của cuốn tiểu thuyết. Đến những dòng cuối cùng của tiểu thuyết, tôi hiểu vì sao tác phẩm này đoạt giải nhì trong cuộc thi văn học phối hợp giữa HNVVN và Bộ Công an. Tôi cũng rất tâm đắc câu nhận xét đầy thuyết phục của nhà văn Ma văn Kháng, người đã kí duyệt cho in hàng chục tiểu thuyết của NH khi ông làm GĐ NXB Lâo Động trong bản tổng kết cuộc thi là: ““Mặt nạ để đời” ngồn ngộn, đa dạng, nhiều chiều thực tế phố phường và được viết bằng cây bút tiểu thuyết có bề dày và quen sáng tạo”. 
Sức hút của cuốn tiểu thuyết một phần vì đây là chuyện về vụ án mạng có những tình tiết hấp dẫn cùng những trường đoạn điều tra gay cấn thường có trong những chuyện viết về vụ án. Phần nữa, với một hiện thực khốc liệt mà “mặt nạ để đời” mô tả đã động đến một đề tài thời sự xã hội trong việc mua quan bán chức, tìm mọi cách hạ bệ nhau để chiếm đoạt chiếc ghế của địa vị, đồng thời tác phẩm cũng song trùng thể hiện một đề tài vĩnh cửu của nhân thế về qui luật muôn đời-qui luật nhân quả. Ở thời nào cũng vậy, sống thế nào con người sẽ nhận hậu quả tương ứng .
          Với độ dày ngót 300 trang, nội dung tiểu thuyết “mặt nạ để đời” có thể tóm tắt như sau: “Vào thập kỉ 80, 90 của thế kỉ 20 khi tình hình kinh tế nước ta đang trong giai đoạn khó khăn, ông Nhân, vị chủ tịch quận của một thành phố, đang được cấp trên cơ cấu trở thành phó chủ tịch thành phố. Bất ngờ, đại tá Linh (trưởng ban quân sự thành phố)- người có quan hệ thông gia với bí thư thành phố( em trai Linh lấy em gái bí thư)- trở thành đối thủ cạnh tranh với ông Nhân. Ông Nhân phát hiện thấy nguy cơ có thể không đắc cử nên đã hợp tác với Định, chủ nhiệm Hợp tác xã cơ khí Kết Giao, một trong những đàn em được ông Nhân ưu đãi rất nhiều( cấp đất, cấp vật tư…) lập mưu đưa đại tá Linh vào bẫy. Trong bữa tiệc, sau khi tổ chức duyệt phương án bảo vệ an ninh của HTX, ông Linh bị chuốc say, được một cô xã viên dìu vào phòng. Ngay sau đó, viên đại tá này bị chết vì chứng thượng phong. Hoảng loạn trước cái chết của ông đại tá, cô xã viên chạy ra đường trong đêm mưa gió bị ôtô đâm chết. Để che lấp cái chết của đại tá Linh, phó chủ tịch Nhân và chủ nhiệm Định đã có nhiều tác động để công an đã bắt xã viên Thuần là bảo vệ HTX. Đạo con trai ông Nhân (lúc đó đã lên phó chủ tịch thành phố) vô tình biết rõ sự việc, biết cả sự nâng đỡ của bố mình đối với chủ nhiệm Định nên luôn luôn vòi vĩnh Định để thỏa mãn nhu cầu ăn chơi và chu cấp cho người yêu là Thùy, một cô gái nhà nghèo khôn ngoan rất khéo đào mỏ. Trong một lần uống rượu say vì quá bức bối và cũng là bất cẩn Định đâm chết Đạo, rồi bỏ trốn. Mười mấy năm sau, Định (giờ đã đổi tên là Kí) dưới cái vỏ doanh nhân thành đạt cùng vợ con quay lại thành phố. Sau rất nhiều điều tra công phu của điều tra viên Dũng cùng sự tố giác của Thùy (cô đã trải qua rất nhiều dày vò vì cái chết của người yêu ), nay đã là một chủ cửa hàng gỗ lũa mỹ thuật. Kí (Định) đã bị bắt ngay tại ga hàng không quốc tế khi đang chờ chuyến bay sang Singapore kí hợp đồng mới.
Một tuyết chuyện khác đầy sức khái quát là xã viên Thuần, sau khi bị giam giữ không điều tra ra tội gì, được thả về thì vợ đã chết. Con trai sống vất vưởng, con gái đi làm đĩ. Ông đã công phu qua nhiều thành phố để tìm lại con mình. Trong khi đó, phó chủ tịch Nhân, sau khi con trai bị giết thì sống thực vật vì bị tai biến mạch máu não. Vợ ông thì buồn phiền qui y, cầu phật.
          Không phải bây giờ Nguyễn Hiếu mới viết tiểu thuyết hình sự mà cách đây 20 năm ông đã có “chân trời vỡ đôi” (còn có tên phụ là “vụ án làng Chiện”-  NXBPháp Lý 1990) và “vầng trăng hững hỡ “ (đặt tên  theo yêu cầu của nhà văn Ma văn Kháng (Nhan đề ban đầu là “xử bắn” NXB Lao Động 1992 ) và nay là “mặt nạ để đời”. Đặc điểm chung của ba tiểu thuyết có yếu tố hình sự của Nguyễn Hiếu là ông đã vượt ra khỏi sự tường thuật thuần túy vụ án để vẽ ra bức tranh xã hội điển hình trong từng giai đoạn. Vụ án chỉ còn là cái sườn hay nói như A lếc săng Đu Ma “như cái mắc áo để tác giả khoác lên đó bức tranh phản ảnh xã hội đương thời cùng nhận thức của tác giả về thực tế từ đó mang lại những thông điệp cho độc giả”. Với “chân trời vỡ đôi”, đó là sự tàn ác của nhân vật hiền lành, vốn sống an phận thủ thường do vô tình làm chết người để rồi bị một kẻ ma lanh, cơ hội, độc ác xỏ mũi biến ông thành công cụ thực hiện những hành động tàn nhẫn không đúng với lương tâm con người. Cuối cùng, sau gần trọn đời người bị giật dây, thao túng do vì bị dồn đến đường cùng đã điên cuồng giết kẻ dã man kia. Trong “vầng trăng hững hờ”, là bi kịch với kết thúc bi đát dựa cột tử hình của một người đã từng được phong tặng danh hiệu anh hùng quân đội. Còn “mặt nạ để đời” thể hiện màn kịch ác liệt đầy gay cấn của lòng tham con người với những mưu mô thâm độc hòng hất cẳng đối thủ. Kẻ có quyền lực như một đạo diễn đứng sau hậu trường điều khiển những con rối theo ý mình. Sợi dây ấy được tạo ra bằng quyền lợi, ân sủng được ban phát từ bàn tay kẻ quyền lực. “Mặt nạ để đời”là cuốn tiểu thuyết thứ 21của Nguyễn Hiếu, nên có thể nói bút pháp tiểu thuyết của ông đã tương đối đạt đến độ nhuần nhuyễn từ cách dựng cốt chuyện, cách xây dựng nhân vật. Thủ pháp đó đã tổng hợp được khá hợp lý đặc trưng cho phong cách tiểu thuyết Nguyễn Hiếu. Một trong những đặc trưng của thủ pháp tiểu thuyết Nguyễn Hiếu là sự xử mô tả đan chéo hiện thực và yếu tố tưởng tượng với những nhân vật hư vô .Ở “người đàn bà quỉ ám”( NXBP Phụ nữ - 1990) với nhân vật oan hồn người con gái bị giặc cờ đen hiếp chết hay ở “con ngố” là linh hồn người đàn bà chửa hoang treo cổ chết, và với “mặt nạ để đời” là oan hồn của Đạo – kẻ bị giết luôn trở về trong suy tư của những người đang sống, đã tạo ra nhiều lớp hiện thực ẩn chứa. Thủ pháp mô tả hiện thực chồng chéo thời gian thông qua những câu hỏi, câu trả lời dưới dạng của biên bản điều tra, cũng góp phần làm cho mảng hiện thực trong “mặt nạ để đời” càng đa dạng, nhiều chiều. Chính sự dồn nén hiện thực và đan chéo thời gian đã làm cho tính khốc liệt dữ dội của sự mô tả càng được đẩy lên cao. Mọi diễn biến tâm trạng của nhân vật cùng những mảnh hiện thực trong nhiều giai đoạn, từ thời bao cấp đến thời đổi mới; nhiều lĩnh vực, từ lĩnh vực những kẻ cán bộ lãnh đạo tham lam khoác áo tử tế, kẻ buôn bán chợ giời đến nhà doanh nghiệp, các chủ nhiệm HTX thủ công nghiệp một thời, rồi gái điếm, ca ve, kẻ ăn trộm, lừa đảo, chị bán rau, ông bộ đội Điên Biên nay chuyển ngành làm bảo vệ trường học, gã kĩ sư kiểm lâm hám gái, tay xã hội đen vùng mỏ …đều được ngòi bút đầy thực tế sống của Nguyễn Hiếu mô tả chân thực, khiến tiểu thuyết của ông chứa đựng hiện thực đa chiều, phong phú và không kém phần khốc liệt về một cuộc đấu tranh giành quyền lực với nhiều thủ đoạn nham hiểm. Cũng cần nói, khi dựng nhân vật công an điều tra Dũng có khuôn mặt đẹp trai, tuy xuất hiện không nhiều, nhưng diện mạo của nhân vật này cũng hiện ra khá toàn diện, từ hoàn cảnh gia đình đến tình cảm của ông đối với con gái, đã tạo ra một hình tượng đẹp về một nhân viên công an điều tra nhân hậu khôn khéo, và kiên quyết…
          Trên thế giới không ít tác phẩm lớn bắt đầu từ sự mô tả vụ án nhưng lại có sức khái quát xã hội lớn như Tội ác trừng phạt của Đốtxtôiépski, Phục sinh của Tônxtôi, Bà Bôvari của Plôbe …Tôi không định so sánh “mặt nạ để đời” của Nguyễn Hiếu với các tác phẩm kiệt xuất đó nhưng với tiểu thuyết thứ 21- “mặt nạ để đời”, ông đã làm được một việc đáng làm. Đó là, bằng ngòi bút dũng cảm và tài hoa, ông đã tham gia vào cuộc chiến không quan nhượng: chống tham nhũng, chống nạn mua quan bán chức. Đồng thời, cũng ở tác phẩm này, thêm một lần khẳng định thông điệp bất tử “qui luật nhân quả” luôn luôn tồn tại. “Mặt nạ để đời” đáng đọc, chính vì sự đan chéo thành công giữa hiện thực thời sự và sự vĩnh cửu nhân thế