Lời người dịch: Ngày 11 tháng 10, 2010, 23 cán bộ lão thành của Đảng Cộng Sản Trung Quốc, được biết đến như là những nhà ủng hộ cải cách, gồm Lý Nhuệ, cựu bí thư của Mao Trạch Đông, và Hồ Tích Vĩ cựu Tổng Biên Tập Nhân Dân Nhật Báo Trung Quốc, đã cùng viết và ký tên trong một Bức Thư Ngỏ gửi đến Ban Thường Vụ Quốc Hội Trung Quốc, cơ quan đầu não của chính phủ Trung Quốc, kêu gọi chấm dứt việc ngăn cấm quyền tự do ngôn luận tại Trung Quốc. Sau đây là toàn bộ nội dung của Bức Thư Ngỏ này.
Kêu Gọi Thực Thi Điều 35 Hiến Pháp Cộng Hòa Nhân Dân Trung Quốc, Bãi Bỏ Kiểm Duyệt và Công Nhận Quyền Tự Do Ngôn Luận và Quyền Tự Do Báo Chí: Thư Ngỏ Gửi Ban Thường Vụ Quốc Hội Trung Quốc
Đồng chấp bút bởi Lý Nhuệ, Hồ Tích Vĩ và nhiều người khác.
Kính gửi các thành viên Ban Thường Vụ Quốc Hội,
Điều 35 Hiến pháp Trung Quốc, được thông qua năm 1982, đã nêu rõ: Mọi công dân của Cộng Hòa Nhân Dân Trung Quốc đều được hưởng các quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do hội họp, tự do lập hội, tự do diễn hành, và tự do biểu tình. Nhưng 28 năm qua, điều này chưa bao giờ thành hiện thực và trái lại còn bị gạt bỏ hoàn toàn do những luật lệ và cấm đoán khắt khe vì mục tiêu “lề phải”. Kiểu dân chủ trá hình, sử dụng chiêu bài phò chính thống và thẳng thừng bác bỏ này, đã và đang trở thành những tai tiếng đối với nền dân chủ thế giới.
Ngày 26 tháng 2 năm 2003, tại một cuộc họp khoáng đại giữa Uỷ Ban Thường Vụ Bộ Chính Trị Trung Ương Đảng Cộng Sản Trung Quốc và các đảng dân chủ, Chủ Tịch Hồ Cẩm Đào, chỉ ít lâu sau khi ông lên nhậm chức, đã tuyên bố: Việc loại bỏ các rào cản đối với báo chí và việc dành cho công luận một vị trí xứng đáng là phù hợp với trào lưu và đòi hỏi chính đáng của xã hội; đây là điều tự nhiên, và nên được giải quyết thông qua tiến trình lập pháp. Nếu không biết tự cải tổ và nếu không chịu thay đổi, Đảng Cộng Sản Trung Quốc sẽ đánh mất sức sống và sự đào thải là điều không thể tránh khỏi.
Gần đây nhất vào ngày 03 tháng Mười, 2010, kênh truyền hình cáp CNN đã phát sóng cuộc phỏng vấn Thủ tướng Trung Quốc Ôn Gia Bảo. Trả lời các câu hỏi của phóng viên Fareed Zakaria, Ôn Gia Bảo cho rằng: Tự do ngôn luận là quyền bất khả phân ly đối với bất kỳ quốc gia nào; Hiến pháp Trung Quốc công nhận quyền tự do ngôn luận; không thể chối bỏ các đòi hỏi dân chủ của nhân dân.
Thể theo Hiến Pháp Trung Quốc và trên tinh thần những nhận xét của Chủ Tịch Hồ Cẩm Đào và Thủ Tướng Ôn Gia Bảo, chúng tôi, những người đồng ký tên trong Bức Thư Ngỏ này, xin đệ đạt những điều cần phải làm sau đây nhằm thực thi các quyền hiến định về tự do ngôn luận và tự do báo chí tại Trung Quốc:
Hiện Trạng Của Tự Do Ngôn Luận và Tự Do Báo Chí Trong Nước
Thấm thoát đã 61 năm của cái gọi là nhân dân làm chủ tại Cộng hòa Nhân Dân Trung Quốc nhưng tự do ngôn luận và tự do báo chí chúng ta đang được hưởng hiện nay còn quá kém nếu đem so sánh ngay cả với Hồng Kông, mặc dù chỉ là một thuộc địa, trước khi được trao trả chủ quyền về cho Trung Quốc.
Trước khi được trao trả, Hồng Kông chỉ là một thuộc địa của thực dân Anh và chịu sự cai quản bởi những người do chính phủ của Nữ Hoàng Anh bổ nhiệm. Nhưng tự do ngôn luận và tự do báo chí mà các cư dân của Hồng Kông được chính quyền Anh cho phép, không chỉ là những lời sáo rỗng mà được ghi trên giấy trắng mực đen, được công nhận, và được thực thi nghiêm túc.
Khi đất nước được thành lập vào năm 1949, dân chúng Trung Quốc đã sung sướng đến phát khóc vì tin rằng họ đã được giải phóng, và không còn lo sợ ai nữa. Mao Trạch Đông tuyên bố rằng, Từ nay trở đi, người dân Trung Quốc đã ngẩng cao đầu. Nhưng đến hôm nay, 61 năm sau ngày lập quốc, 30 năm sau mở cửa và cải cách, chúng ta vẫn chưa đạt được tự do ngôn luận và tự do báo chí bằng mức độ mà người dân Hồng Kông từng được hưởng dưới thời thuộc địa Anh. Ngay cả bây giờ, nhiều sách báo thảo luận về chính trị và thời sự vẫn phải xuất bản tại Hồng Kông. Đây không phải điều mới xảy ra từ ngày Hồng Kông được trao trả mà là một kiểu luồn lách cũ rích đã có từ thời Trung Quốc còn là một thuộc địa. Việc thực thi quyền nhân dân làm chủ tại Trung Quốc lục địa hiện nay còn rất kém, do đó việc chúng ta tự cho mình là một quốc gia dân chủ xã hội chủ nghĩa mang sắc thái Trung Quốc là một điều nên lấy làm xấu hổ.
Không chỉ đối với các công dân bình thường mà ngay cả các nhà lãnh đạo cao cấp nhất của Đảng Cộng Sản Trung Quốc cũng không được hưởng tự do ngôn luận hay tự do báo chí. Cách đây ít lâu, Lý Nhuệ đã gặp phải một tình huống như thế liên quan đến việc xuất bản một tuyển tập để tưởng nhớ Chu Tiểu Châu. Trong tuyển tập này đáng lẽ đã có một bài viết của Lý Nhuệ ca ngợi Chu Tiểu Châu ̶ từng được đăng trên Nhật Báo Nhân Dân vào năm 1981. Lý do bài viết không được in trong tuyển tập vì trước đó vợ của Chu Tiểu Châu đã gọi điện thoại cho Lý Nhuệ để tường trình vụ việc như sau: Bắc Kinh đã gửi một thông báo. Không thể để bài viết của Lý Nhuệ vào trong ấn bản của tuyển tập. Chỉ có điên rồ mới có thể tin rằng một bài viết cũ từ một tờ báo của Đảng lại không thể được in chung trong một tuyển tập! Lý Nhuệ phải thốt lên rằng: Quốc gia nào thế này? Tôi muốn bật khóc: Báo chí phải được tự do! Bóp nghẹt quyền tự do ngôn luận của nhân dân là hoàn toàn bất hợp pháp!
Không chỉ đối với các lãnh đạo cấp cao mà ngay cả Thủ tướng của nước ta cũng không được hưởng tự do ngôn luận hay tự do báo chí! Ngày 21 Tháng Tám 2010, Thủ tướng Ôn Gia Bảo khi phát biểu tại Thâm Quyến đã kêu gọi, Không còn phương thức nào khác ngoài việc đẩy mạnh cải cách nếu chúng ta muốn thấy một tương lai tươi sáng cho Trung Quốc. Thủ Tướng Ôn Gia Bảo còn nói thêm, Không chỉ đẩy mạnh cải cách kinh tế mà còn cả cải cách chính trị. Vì nếu không có những đảm bảo về cải cách chính trị thì những thành quả kinh tế chúng ta đã gặt hái được sẽ tiêu tan và nhiên hậu mục tiêu về hiện đại hoá sẽ không thể trở thành hiện thực. Bản tin của Tân Hoa Xã đăng cùng ngày hôm đó có nhắc đến việc xây dựng một tương lai tươi đẹp cho các đặc khu kinh tế, nhưng không hề đả động đến nội dung các lời phát biểu của Ôn Gia Bảo về các cải cách chính trị!
Vào ngày 22 tháng 9 năm 2010, giờ Washington, Thủ tướng Ôn Gia Bảo đã có một cuộc họp báo với giới truyền thông Mỹ từ New York cùng với giới truyền thông Trung Quốc từ Hồng Kông và Macao, và một lần nữa, ông nhấn mạnh về tầm quan trọng của việc cải cách cơ cấu chính trị. Thủ Tướng Ôn Gia Bảo tuyên bố rằng: Như tôi đã nói trước đây về cải cách chính trị, nếu cải cách kinh tế mà không được đảm bảo bởi cải cách chính trị thì không thể coi như thành công mọi mặt, và thậm chí thành quả kinh tế chúng ta đã gặt hái được sẽ tiêu tan. Ngay sau đó, trong bài diễn văn với tựa đề là Công Nhận Vai Trò Đích Thực của Trung Quốc tại kỳ họp lần thứ 65 của Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc, Thủ Tướng Ôn Gia Bảo một lần nữa lại nhắc đến cải cách về chính trị. Vào ngày 23 tháng 9, 2010, giờ Bắc Kinh, những sự kiện này đã được nhắc đến trong mục “Thời Sự Đó Đây” trên Đài Truyền Hình Trung Ương Trung Quốc cũng như trong một thông cáo báo chí chính thức của Tân Hoa Xã. Tuy nhiên cả hai nguồn tin trên chỉ thông báo các nhận xét của Ôn Gia Bảo về những khó khăn mà người Trung Quốc ở hải ngoại đang phải đương đầu và tầm quan trọng của các phương tiện truyền thông đối với người Trung Quốc ở nước ngoài mà không hề mảy may đề cập đến các lời phát biểu về cải cách chính trị.
Đối với những chuyện bưng bít thông tin như thế này, dù cố gắng đến mấy đi nữa chúng ta cũng không thể quy kết trách nhiệm cho một cá nhân nào đó mà là một bàn tay hắc ám vô hình. Vì lý lẽ riêng, những kẻ đứng sau bàn tay vô hình này đã vi phạm hiến pháp của chúng ta khi họ thường đưa ra các chỉ thị miệng qua điện thoại rằng công việc của “người đó” và “việc đó” không thể được công bố, hoặc “sự kiện như thế” và “phát biểu như thế” không thể được thông báo trên các phương tiện truyền thông. Mặc dù các nhân viên an ninh đưa ra các chỉ thị miệng trên điện thoại không để lại tên, và danh tánh của họ luôn được bảo mật, nhưng người bị gọi phải tuân thủ các chỉ thị của người gọi đến trong cuộc điện đàm. Những bàn tay đen vô hình chính là Cục Tuyên Truyền Trung Ương của chúng ta. Ngay lúc này, Cục Tuyên Truyền Trung Ương được đặt trên Uỷ Ban Trung Ương ĐCSTQ, và trên Hội Đồng Nhà Nước. Chúng ta tự hỏi rằng Cục Tuyên Truyền Trung Ương đã lấy quyền gì để bịt miệng bài phát biểu của Thủ Tướng? Cục Tuyên Truyền Trung Ương lấy quyền gì để cướp đoạt từ tay chúng ta, những người dân, về quyền được biết những gì mà Thủ Tướng đã phát biểu?
Đòi hỏi trên hết của chúng tôi là hệ thống kiểm duyệt hiện nay phải được gỡ bỏ theo đúng quyền hạn được phân định trên cơ sở luật pháp.
Các quyền tự do ngôn luận và tự do báo chí theo Điều 35 của Hiến pháp của chúng ta đã trở thành những món đồ trang trí trên tường vì đi ngược lại các quy định cụ thể như là Quy Định Về Xuất Bản”. Những luật và quy định này thực ra là một cơ cấu để kiểm duyệt và cấp phép xuất bản. Có vô số các lệnh và điều cấm kỵ nhằm hạn chế tự do ngôn luận và tự do báo chí. Việc tạo ra một đạo luật báo chí và bãi bỏ các hệ thống kiểm duyệt đã và đang trở thành một nhiệm vụ cấp bách trước mắt chúng ta.
Chúng tôi đề nghị Quốc hội Trung Quốc lập tức thông qua việc soạn thảo một Bộ Luật Báo Chí và các Quy Định Về Xuất Bản hiện hành cùng tất cả các hạn chế của địa phương về thông tin và xuất bản phải được bãi bỏ. Xét trên bình diện nhà nước, việc thực hiện các quyền tự do ngôn luận và tự do báo chí theo đúng Hiến pháp có nghĩa là tạo sự độc lập giữa một bên là truyền thông và một bên là Đảng và chính phủ hiện đang nắm vai trò kiểm soát để qua đó biến cái loa phát thanh của Đảng thành công cụ của nhân dân. Bộ Luật Báo Chí cần được soạn thảo dựa trên nền tảng pháp lý công bằng và có trách nhiệm. Không thể bám víu vào các khẩu hiệu cũ dùng lý do tăng cường hệ thống kiểm duyệt để nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng. Hệ thống kiểm duyệt hiện nay có nghĩa là trước khi xuất bản phải được các ban ngành của Đảng chấp thuận, và nếu không được chấp thuận thì bị coi là bất hợp pháp. Hệ thống xuất bản được gọi là có trách nhiệm pháp lý có nghĩa là các ấn phẩm được xuất bản không cần phải có sự chấp thuận của các cơ quan Đảng và chính quyền, mà có thể được xuất bản ngay sau khi chủ nhiệm xét thấy phù hợp. Nếu có kết quả bất lợi hoặc tranh chấp sau khi xuất bản, chính phủ sẽ có thể cần can thiệp và xử lý theo pháp luật nếu xét thấy phạm pháp. Ở các nước trên thế giới, việc hoàn thiện luật pháp về truyền thông và xuất bản đã đi theo con đường này để dần dần thay đổi từ hệ thống kiểm duyệt sang hệ thống trách nhiệm pháp lý. Không ai nghi ngờ rằng hệ thống pháp lý đánh dấu sự tiến bộ đối với vai trò và trách nhiệm của hệ thống kiểm duyệt, và điều này đồng thời cũng có tác động rất lớn đối với lợi ích của sự phát triển về nhân văn và khoa học tự nhiên cũng như trong việc thúc đẩy sự hòa hợp xã hội và tiến bộ lịch sử. Nước Anh đã bỏ các hình thức kiểm duyệt từ năm 1695. Nước Pháp đã bãi bỏ hệ thống kiểm duyệt vào năm 1881. Nếu muốn xuất bản nhật báo và các báo định kỳ sau này tại Pháp thì chỉ cần điền vào tờ khai báo rất đơn giản, rồi các đại diện của toà báo ký tên và gửi đến văn phòng biện lý cuộc của chính phủ. Hệ thống kiểm duyệt tin tức và xuất bản sách báo hiện tại ở Trung Quốc chậm lụt hơn nước Anh 315 năm và nước Pháp 129 năm.
Vì những lý do trên chúng tôi, những người đồng ký tên trong Bức Thư Ngỏ này, có các yêu cầu cụ thể như sau:
1. Bãi bỏ việc tài trợ các cơ quan truyền thông trực thuộc chính phủ (đây là các tổ chức do Đảng kiểm soát và được dùng để khống chế giới truyền thông), cho phép các nhà xuất bản được tổ chức và hoạt động độc lập; thực thi hệ thống trong đó các giám đốc và Tổng Biên Tập chịu trách nhiệm đối với các đơn vị xuất bản dưới quyền.
2. Tôn trọng các nhà báo, củng cố lòng tin và ý chí độc lập của họ. Nhà báo phải là vị vua không ngai. Việc báo cáo các sai phạm hàng loạt và đưa ra ánh sáng các vụ tham nhũng là nhiệm vụ cao quý của các nhà báo với tư cách là người đại diện cho nhân dân, do đó trọng trách của họ cần được bảo vệ và hỗ trợ. Lập tức chấm dứt các động thái vi hiến của các lãnh đạo địa phương và công an trong việc bắt bớ các nhà báo. Xem xét kỹ trường hợp bắt giữ nhà văn Tạ Triều Bình. Lương Phụng Dân, Bí Thư Đảng Ủy thành phố Vị Nam [dính líu đến việc bắt giữ Tạ Triều Bình] phải chịu kỷ luật đảng như là một hình thức cảnh cáo cho những ai đang cố tình vi phạm.
3. Bãi bỏ các hạn chế đối với việc thăm dò dư luận trên phạm vi liên miền của các nhà báo, bảo đảm các nhà báo được thực hiện các phóng sự và báo cáo một cách tự do trên cả nước.
4. Internet là cầu nối thông tin quan trọng cho xã hội và là nơi các quan điểm của công dân được công khai bày tỏ. Ngoại trừ những thông tin liên quan đến bí mật quốc gia hoặc đời tư của các công dân được pháp luật bảo vệ, cơ quan quản lý Internet không được toàn quyền xóa bỏ các bài viết và ý kiến phản hồi trên mạng. Phải dẹp bỏ công an văn hóa mạng cùng các kỹ thuật tường lửa và cấm đoán vượt tường lửa trên Internet.
5. Không có chuyện cấm kỵ và nhạy cảm liên quân đến lịch sử Đảng. Công dân Trung Quốc có quyền được biết các việc làm sai trái của đảng cầm quyền.
6. Tuần báo Miền Nam và tạp chí Viêm Hoàng Xuân Thu nên được phép tái cơ cấu như là một thí điểm của hoạt động tư nhân trong lĩnh vực truyền thông độc lập. Việc tư nhân hóa các tờ báo và tạp chí là hướng đi tự nhiên của cải cách chính trị. Lịch sử đã dạy chúng ta: khi giới cai trị và các nhà hoạch định chính sách thông đồng với nhau, khi chính phủ và các phương tiện truyền thông cùng núp bóng Đảng, và khi Đảng tự đề cao mình, thì người dân chẳng còn được quan tâm theo đúng tôn chỉ của những nhà lãnh đạo chân chính. Từ thời gian của cuộc Cách Mạng Đại Nhảy Vọt đến cuộc Cách mạng Văn hóa, các báo, các tạp chí, các đài truyền hình và đài phát thanh ở Trung Hoa đại lục đã chẳng bao giờ phản ánh được ý muốn thực sự của người dân. Đảng và các nhà lãnh đạo chính phủ đã trở nên vô cảm với những phản biện và tiếng nói bất đồng, cũng vì lẽ đó mà họ đã gặp khó khăn trong việc nhận ra và sửa sai những lỗi lầm tầy đình như thế. Một đảng cầm quyền và chính phủ mà lại đi bòn rút tiền thuế của dân vào các phương tiện truyền thông để ca tụng chính họ là một điều hoàn toàn không thể được phép trong các nước dân chủ.
7. Cho phép lưu hành không hạn chế tại đại lục các sách báo và tạp chí xuất bản tại Hồng Kông và Macao, các lãnh thổ nay đã thuộc chủ quyền của Trung Quốc. Đất nước chúng ta đã gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), và kinh tế của chúng ta đã hội nhập với kinh tế thế giới — cố gắng đóng cửa với thế giới bên ngoài là đi ngược lại lộ trình đã được hoạch định để cải cách và hội nhập. Hồng Kông và Ma Cao đã tạo điều kiện cho chúng ta nâng cao văn hóa ngay tại cửa ngõ của đất nước. Những sách báo và tạp chí xuất bản ở Hồng Kông và Macao luôn được dân chúng hân hoan chào đón và tin cậy.
8. Chuyển đổi chức năng của các cơ quan tuyên truyền: từ vị trí kiểm soát và áp đặt các điều cấm kỵ để chúng trở thành các cơ quan bảo vệ tính chính xác, tính kịp thời, và không bị cản trở của thông tin; từ những cơ quan tuyên truyền trước đây chuyên tìm cách bao che cho các quan chức tham nhũng để chúng trở thành các cơ quan truyền thông độc lập trong việc theo dõi việc làm của các cơ quan Đảng và Nhà nước; từ những cơ quan tuyên truyền trước đây chuyên lo việc kiểm soát chặt chẽ các ấn phẩm, sa thải các chủ nhiệm và bắt giữ các nhà báo để chúng trở thành cơ quan chống lại việc lạm dụng quyền lực và bảo vệ các cơ quan truyền thông và nhà báo chân chính. Các cơ quan tuyên truyền của chúng ta đã bị tai tiếng kinh khủng trong nội bộ Đảng cũng như trong xã hội. Do đó họ phải thành tâm và làm việc hết sức mình để lấy lại danh tiếng của họ. Vào một thời điểm thích hợp nào đó, chúng ta nên xem xét để đổi tên các cơ quan tuyên truyền này sao cho phù hợp với xu hướng toàn cầu.
Chúng tôi đồng quyết tâm, nhất trí bày tỏ nguyện vọng và mong mỏi sự lưu tâm khẩn cấp của quý vị.
Đồng Ký Tên (23 người):
1. Lý Nhuệ - Cựu Thứ trưởng thường trực của Vụ Tổ chức Uỷ ban Trung Ương ĐCSTQ, thành viên Uỷ Ban Trung ương ĐCSTQ lần thứ 12.
2. Hồ Tích Vĩ - cựu chủ nhiệm Nhân Dân Nhật Báo, thành viên Ủy ban thường trực Quốc hội lần thứ 7 của nhân dân Đại hội, Giám đốc Truyền thông Liên bang của Trung Quốc viện.
3. Giang Bình - nguyên Viện Trưởng Đại học Khoa học Chính trị và Luật Trung Quốc, giáo sư chính thức, thường trực Ủy ban Quốc gia lần thứ 7 của Nhân Dân Đại hội, Phó giám đốc của Ban Chấp hành Luật Pháp của Quốc Hội Trung Quốc
4. Lý Phổ - nguyên Phó giám đốc Tân Hoa Xã
5. Chu Thiệu Minh - nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Chính trị của quân khu điều hành Quảng Châu
6. Chung Bái Chương - Cựu Chánh Văn phòng Tin tức của Cục Tuyên Truyền Trung ương
7. Vương Vĩnh Thành - Giáo sư Đại học Giao thông Thượng Hải
8. Trương Trung Bồi - Nghiên cứu viên Bảo tàng Cung điện Hoàng gia, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Trung Quốc
9. Đỗ Quang - cựu giáo sư tại Trường Đảng Trung ương
10. Quách Đạo Huy - cựu biên tập chính của Trung Quốc Khoa Học Pháp Lý
11. Tiêu Mặc - cựu lãnh đạo của Trung tâm Nghiên cứu Kiến trúc Quốc gia Học viện Nghệ thuật Trung Quốc
12. Trang Phổ Minh - nguyên Phó Giám đốc Nhân Dân Nhật Báo
13. Hồ Phủ Thần - cựu giám đốc và chủ nhiệm Nhà xuất bản Lao Động Trung Quốc
14. Trương Định - cựu giám đốc khoa Trung Quốc Xã hội Khoa học tại Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc
15. Vu Hữu - cựu biên tập chính của Trung Quốc Nhật Báo
16. Âu Dương Kình - cựu biên tập chính của tạp chí Hồng Kông Thái Bình Dương
17. Vu Hạo Thành - cựu giám đốc Nhà xuất bản Quần Chúng
18. Trương Thanh - cựu giám đốc Trung Tâm Điện Ảnh Trung Quốc
19. Du Nguyệt Đình - cựu giám đốc Đài Truyền Hình Phúc Kiến, phóng viên chiến trường.
20. Sa Diệp Tân - cựu giám đốc trường Nghệ Thuật Nhân Dân và Học Viện Sân Khấu Thượng Hải, hiện là một nhà văn độc lập của các dân tộc thiểu số theo đạo Hồi.
21. Tôn Húc Bồi - cựu giám đốc của Viện Nghiên cứu Tin tức tại Học viện Khoa học Xã hội Trung Quốc.
22. Tân Tý Lăng - cựu giám đốc của Ban Biên Tập Đại học Quốc phòng Trung Quốc.
23. Thiết Lưu - biên tập viên chính của tạp chí Vết Thương Quá Khứ
Tư vấn pháp lý: Tống Nhạc - công dân Trung Quốc, đang hành nghề luật sư ở tiểu bang New York, Hoa Kỳ.
© Bản dịch của Viet-studies