Sách xanh - 2 (trích trường ca)
Đỗ Quyên
Thứ ba ngày 7 tháng 1 năm 2014 9:19 AM
Nhân dịp giỗ 100 ngày của Đà Linh 7/1/2014 (7/12 Quý Tỵ) & 17 năm Trần Dần qua đời 17/1/2014
Mời xem Sách xanh – 1 (trích trường ca) trên trannhuong.com
III. MẸ VÀ CON
- Trong tầm 1185 chữ
khuôn mẫu Tchekhov
truyện ngắn của bạn vừa thiên hạ bàn tay
Khó, ngần ấy thôi Alice Munro kịp phác phác nhân vật chính
là cùng
Ừ thật vô lường
một hạn định chữ chạy đúng một vòng tròn truyện
ngắn
- ‘Ông ấy hơn ba tôi khá nhiều tuổi’
‘sống ở căn nhà bên’ ‘cùng người mẹ rất già’
‘cửa nhà’
‘thường xuyên đóng kín’
‘Ngược lại nhà tôi’
‘khá đông’ ‘ba, mẹ và ba chị em tôi’, ‘tiệm điểm tâm’
‘nên gần như mở cửa cả ngày. Tôi là chị đầu, giống mẹ’
‘hai đứa em pha trộn’
- Tài, ngay cửa truyện
các từ khóa đã được dẫn bày
‘Ông ấy’
‘đóng kín’
‘Ba tôi’
‘mở’ ‘cả ngày’
‘Tôi’
‘giống mẹ’
Chuyện đàn ông đàn bà
đã thành
chuyện con chuyện mẹ
- ‘Hồi còn nhỏ, tôi không ít lần thắc mắc rằng ba mẹ tôi luôn nói’
‘ông ấy là nghệ sĩ’
‘thực sự’
‘không thấy điều gì’ ‘dáng dấp’ ‘nghệ sĩ’ ‘ngoại trừ’
‘một dấu ấn tình cảm’ ‘theo lời kể của ba mẹ’ ‘khi gia đình tôi chuyển về’
‘đó thì ông ấy trồng một cây bàng giữa hai nhà’
‘tự ông xây bờ bảo vệ’
‘cẩn thận’
‘ông ấy đã nói’
‘để kết giao tình xóm giềng’
- Mọi nghệ sĩ đều vậy
cây si không trồng ở nhà hàng xóm
thì cũng mọc theo các nhà hàng xóm của nhà hàng xóm
cứ thế nơi nơi
nảy nở sinh sôi
Chủ đề mẹ con, ẩn dụ
nếu tôi đổi tên truyện thành Nghệ sĩ
hẳn bạn không càm ràm
Tôi chịu các từ ‘dấu ấn tình cảm’, ‘bảo vệ cẩn thận’, ‘tình xóm giềng’
hé lộ mô típ cô-hàng-xóm một cách tự tin
vào tay bạn không sến sáo trên nền cổ điển
- ‘Cây đó lớn bao nhiêu, tôi chừng đó tuổi’
- Và kịch tính bắt đầu từ đấy
cho tới khi bước qua xác hai nhân vật chàng nàng
vài lần xuống dòng
văn bút bạn kể ra cũng thuộc loài sát chữ
- ‘Sắp đến sinh nhật của tôi và cây bàng trước cửa’
‘ba tôi bảo’ ‘đã đến lúc đặt tên cho hội quán này tôi thực sự’
‘băn khoăn’ ‘nếu đặt là nghệ sĩ‘
‘ông ấy sẽ nghĩ gì’
‘nhỉ?’
- Truyện có hậu và trong
giọng thỏ không còn non
những độc giả cáo vẫn muốn bị lừa
Ngoạn mục.
IV. TRẦN DẦN - THƠ
IV. 1.
- “Việc gì cũng có vẻ như bất khả thi cho đến khi
nó được thực hiện”
Đầu bản thảo
con dán danh ngôn Nelson Mandela
Khẩu hiệu tô vàng to đùng bát điếu
khổ chữ 20
17 chương trường ca bao giờ qua nổi
17 đỉnh
núi của ông thống khoái
cũng là thống khổ
Thoạt đầu
nói ông bỏ quá con tính
đánh du kích
vòng qua dãy núi Trần Dần Thơ
tiếp cận sông nước vùng đất Bóng đè , Thơ đến từ đâu , Ba người khác , v.v…
cứ ngon lành
là xong trước
Hạt cơ bản chi chi đâu ngán (Michel chửa chắc
biết gì về điện mà bày lại nhân loại)
Nhớ cái nhìn cau cau xuyên 30 năm
con sợ
ông mắng
_ Thế là
Thế kỷ mất mặt anh _
thế là con tông thẳng vào thơ ông theo đường mòn của riêng mình
Thơ
cơ khổ
hân khoái
hở ông?
- Nelson,
cụ vừa nằm xuống
đất đen
là trăng Bắc bán cầu đây mọc
có trăng
tôi làm-thơ-ông-Dần được
- Thưa cố Tổng thống Mandela,
chữ chạy vo vo
thấy ngài sắp đứng vô pho tượng cao 9 mét (thì cũng phải thôi)
chi phí 800 ngàn đô
(tàm tạm tiền giải thưởng Hòa bình Nobel năm đó
xêm xêm phân nửa vụ lại quả ụ nổi 83M quê hương tôi)
thế mà thơ tôi nó dội
trước bức tượng lớn nhất thế giới sắp thay
người tầm vóc nhất nhân loại đương đại
Nó bảo ghét phép ánh xạ tượng-người
tôi bảo
tượng Phật may ra còn được bởi Phật
người giải thoát luân hồi
hết tái sinh nên có hộ chiếu định cư trong tượng
Mãi là thế thôi
Làm-thơ-ông-Dần mất ngon
chẳng sao
đứng lên hay nằm xuống thì đã đi rồi
sẽ tìm kiếm cụ khác
ngài khác
thế vào
chắc nhất
trong số nghệ sĩ văn nhân
(đám này không ưa tôn cao thân hơn nghiệp)
- Trăng sáng
trăng tà
soi Trần Dần thơ
sao cho tỏ.
IV. 2.
Trên thân thể Canada kềnh càng
đêm nay vầng trăng là _ cái đầu
bé tí _
nghểnh lên cao xanh
phỏng vấn địa cầu
về người Thi sĩ của bức họa tiên tri
Khi ấy
_ 1955 _
ta vừa được sinh thành
thêm một _ qả đất khóc như ri _
Ngày hai chân bắt đầu làm việc với mặt đất Mẹ nói
đi tiếp đi con
_ hãy đi mãi _
phía sau mãi mãi Mẹ đây
Hai chân không chỉ biết đi,
không phó mặc cái đầu cùng bầu trời hoạt động
và trái tim ta không chỉ ngoảnh nhìn về Mẹ,
đấy chiếc la bàn đưa một-cuộc-đời-đi
Đêm nay
phần thân thể nhỏ nhoi
của Mẹ
dừng
trên lãnh thổ này
Tuyết tan vườn cỏ nhà bên
như trang văn lộn chữ
những đụn trắng nổi lên
suối ven rừng thông lại chảy
đường chết nằm kia
ta không Em
Các cháu nhỏ da trắng da màu
nơi nào tuyết đến
hãy kỷ niệm mùa đông 2013 toàn cầu băng giá
bằng những Người Tuyết dáng hình Nelson Mandela
cố Tổng thống Nam Phi
khoái chí
các cháu cứ gắn những chiếc mũi cà rốt đỏ chót
ngài vẫn vui tươi
tiếp 95 năm máu nhòa nước mắt
cười
Người-tuyết-Mandela sẽ tan
tan nhanh
đất thẳm
cất giữ Người da đen vĩ đại hồn nhiên
tốt đẹp nhất
Những Người Đen
thủy tổ loài người
Hỡi Thi sĩ
ta lãng mạn và hiện thực đêm nay
mai mốt trăng lu
tận hưởng _ dạ đài _
ta sẽ tượng trưng cùng tiền nhân _ thất thổ _
_ sẽ nói lên và chỉ nói lên _ hình tượng _
sẽ _ bắt một bài thơ phải vô cùng linh động _
_ sẽ đón về đây tất cả những thế giới quay cuồng _
Hỡi Thi sĩ đêm nay
ta hoãn mộng _ Sông Lô_
_ Bình Ca _
_ Việt Bắc _
theo về hướng khác
dữ dội nhất từ sau 1983
tuyết đổ ngập làng
Sa Pa
Bát Xát
tuyết hoang tàn cao nguyên đá Đồng Văn
Hà Giang chết thảm hoa màu
Ta thôi ôm mơ cành hồng đầu đông vương hương thi liệu
cùng đêm độ âm
ở đó con trẻ không đủ áo quần
và Em ơi từ nay
chiều biên giới lại thêm một người sẽ vắng.
IV. 3.
- Ngày đầu tiên mùa đông thứ 25 đời tôi tuyết phủ
hết
phủ hết rồi
những bàn chân mùa đông thứ 24 cùng những mùa sau sót
Chưa bàn chân đầu tiên mùa thứ 25
trang viết trắng
Bông-tuyết-chữ phủ lên
tia-nắng-chữ, hạt-mưa-chữ tích tụ từ khi tôi biết đi biết viết
mỗi mùa tan biến
băng tuyết xứ người không pha mưa nắng quê nhà
chữ-tuyết của tôi đâu chốn dung thân?
thôi bỏ qua
khỉ thật
Ta bắt đầu,
bạn ngon lành không
hợp đồng thiên giới chữ âm
dưới này chúng tôi
_ thế jới vẫn khóc như ri _
- Cám ơn, cũng tôi bỏ đi
chuyện nhỏ
Kìa
ngó bạn một đêm ba lần thức giấc
trắng hai bàn tay chữ-tuyết
Nào tiếp mùa trước,
đề nghị thông qua _ Cổng tỉnh_ -
giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam 1995
cái đinh đầu tiên trên ván thiên quan-tài-chữ
kêu gọi những cái-đinh-vinh-danh khác về sau
truy tặng giải thưởng nhà nước về văn học nghệ thuật 2007 Trần Dần Thơ giải thành tựu trọn đời Hội Nhà văn Hà Nội 2008 Những ngã tư và những cột đèn giải thưởng Hội Nhà văn Hà Nội 2011 rồi sẽ còn nhiều nữa tôi tin
- Nhớ những ngày các bạn xúm vô
_ Cấp cứu! Cấp cứu!
Ô tô chẹt chết lá _
Ha ha
thấy đã gì đâu
- Từ lâu _ Chiều vô lễ_ cũng đã được là ngoan
tôi nhớ
Với phần Ba _ Ván thu không _
cọp già ra chuồng
_ Sổ bụi _ tùy bút thơ triết lý dị thường
_ Thơ mini_ những khúc gầm gừ tư tưởng cuối cùng
không dứt
nội dung sâu
hơn hẳn thời đại yêu cầu
hình thức văn bản không khủng tới độ ngăn người trần xuyên thấu
chí ít so với phần Hai _ Ngoại luật_
trong kiến trúc cực tiểu xinh xinh
mô hình gốc
trọng vọng các căn hộ khép kín thời bao cấp
Trung Tự
Giảng Võ
Thành Công
các thủ pháp
chế-tạo-tại-Trần-Dần
_ con chữ_ ,_ ý niệm _,_ bè đệm _,_ biến tấu chữ _,_ biến tấu âm _
vụt trở nên sáng sủa
Vượt qua những đầu bé tí, những vú núi
phi lí
hai ta hãy cố nhào vô _ Ngoại luật_
ôi khối văn chương Ngu Công tới tận hội đồng biên tập thế giới âm
kia các nhan đề
_ Mùa sạch _
_ Con OEE_
_ Kể kệ _
_ Con trắng _
_ Thằng thịt_
¬ _ Jờ Joạcx¬ _
những cánh buồm trắng đại dương lao động chữ
qua _ nghìn hải-cảng-mưa-buồn _
cách mạng thơ
một chân trời
trực chỉ
Về quan niệm
_ thơ và đạo _,
_ chữ và nghĩa _,
rồi _ Bên này và Bên kia _
không quá mới
người đời đã và sẽ nói
nhiều kiểu khác nhau
nhưng các hình-thức-Trần-Dần đẻ ra một nội-dung-Trần-Dần
mới quá
Điều cá nhân tôi lăn tăn vô cùng
cấu trúc thành phần trong quan hệ chữ-nghĩa đã tiêu tùng
thảm thiết
nan giải nhất
dưới bàn tay nhà cải cách quốc ngữ này
hình thái chữ và cú pháp tiếng Việt liệu có còn thơ?
đã không nhất nguyên trong thi ca hiện đại
nay cả nhị nguyên
hãy chọn đi làm-chữ hay làm-thơ
họ Trần xác quyết không
- Nhất trí cao
bái phục
sếp đã phác
tổng quan
đáng giá đại bách khoa toàn thư thế giới thơ tiểu mục Trần Dần
cùng với
ví như
“tên thật là Trần Văn Dần sinh 23 tháng 8 năm 1926 mất 17 tháng 1 năm 1997 là một nhà thơ nhà văn Việt Nam được đánh giá là người cách tân trong thơ cả về hình thức với lối thơ bậc thang lẫn tư tưởng đa diện triết lý về thơ Trần Dần có nhiều ý kiến trái ngược nhau ngay sau phong trào Thơ mới Trần Dần đã chủ trương làm thơ theo trường phái tượng trưng cùng nhóm Dạ Đài theo nhà thơ Dương Tường thơ Trần Dần đương nhiên là khó hiểu nhưng chính ông ấy cũng nói về sự khó hiểu một cách hết sức giản dị tất cả giá trị chân thiện mỹ đều là khó hiểu cũng theo nhà thơ Dương Tường nếu
đánh giá đúng Nhân Văn Giai Phẩm và Trần Dần có thể chúng ta phải
viết lại sách giáo khoa văn học và viết lại
một chương trong lịch sử văn học Việt Nam giai đoạn 1955
1956 đây có thể là mốc thứ hai sau Thơ mới trên tiến trình hiện đại hóa thi ca Việt Nam mặc dù suốt 30 năm thơ ông không được xuất bản nhưng vẫn miệt mài sáng tác theo con đường nghệ thuật suốt đời theo đuổi trong đám tang Trần Dần hai câu thơ này của ông được viết trên một tấm băng lớn treo ở tang phòng
Tôi khóc những
chân trời
không
có
người bay
Lại khóc những người bay
không có
chân trời”
- Quan điểm chỉ đạo:
_ Tôi giản dị đồng nhất thơ vào chữ_
- Đằng ấy biết không đây hằng mơ đồng tác giả Tuyên-ngôn-tám-chữ
giờ tiện thể
cụ tỉ
vấn đề
bản thể
Vấn đề là hai nhãn tự
trước “tôi” sau “giản dị”
chớ hổng phải là các từ “đồng nhất vào”, thậm chí “thơ”, ngay cả “chữ”
như thiên hạ trước đay nghiến nay nống lên
quá thể
- Phản biện hay,
đồng chí cứ việc triển khai
- Nhãn tự số 1 “tôi”
cào bằng tất tật thái quá cực đoan
Thượng đế chết cho cái Tôi làm tía
đã chủ thể Tôi rồi thì dẫu đồng nhất thơ vào - xin lỗi -
cờ ư cư tê cưt sắc…
vỡn vậy thôi
quên khỏi xin lỗi, thúc bách Phật đã từng hòa đồng cùng cờ ư cư tê cưt sắc…
(nguyên thủy
kinh thi kinh Phật
xêm xêm)
Nhãn tự số 2 “giản dị”
thì rất giản dị là không có gì phải ầm ĩ nâng quan điểm dìm lập trường
như lá mùa thu, về nguyên tắc, các tuyên ngôn thơ giành quyền chém gió
- Hừmmm có vẻ lôgic
lấy cực đoan thái quá vặn thái quá cực đoan
song vấn đề là diễn ngôn nào cũng cần…
- … minh họa
thì đây
vấn đề là thơ nào chữ nào, thơ ai chữ ai cơ ạ
vấn đề là
thơ Trần Dần chữ Trần Dần
đâu thể
thơ Trần Dần chữ Hoàng Cầm
thí dụ thế
hay như
cóc có chuyện
thơ cách mệnh chữ xxx
(sorry hi hi hi)
Nữa,
ở đời các thơ giản dị
chẳng hề nệ chữ
minh họa đẹp
thơ Tố Hữu ứ thèm có chữ
nói cho lành lối thơ í cố ý có tình
Thơ Tố thơ Trần
hai dòng ngược cùng khởi điểm
thơ-chuyện-lớn
thơ-em-út tịnh không
thoảng hoặc cũng lọt lòng chuyện lớn
- Đồng nghiệp thử diễn nôm cái diễn ngôn đó tớ coi
có ý cố tình chăng?
- Thơ Trần Dần nghĩa bự chữ ứ hự
Thơ Tố Hữu ý nhớn tình tính tang
- Khá khen cho nhà ngươi và cuối cùng
còn nữa không những gì gì muốn diễn?
- Ấy là diễn nôm còn thì nói nôm:
Thơ-cao-hổ-cốt
Thơ-bún-riêu-cua-đồng
- Thất kinh
kinh đến thế là cùng
Chốt lại,
rê qua quan điểm không phải thông qua
sẽ kỳ khu đọc vỡ chữ
những mùa sau
các bạn
còn ở lại tháng ngày nào
ráng cùng nhau
canh chừng trái-đất-thơ mạnh giỏi
tôi thăng
tôi…thăng……
t…..ôi……th……ăng………..
(………….....)
XV.
Sau khi trồng trên đời
các cuốn sách
xanh
bạn nằm xuống
Tôi còn viết mãi:
Đẹp xiết bao là những nấm mồ người-làm-sách.
Vancouver, mùa Giáng sinh 2013
[Trích đoạn cho giỗ 100 ngày Đà Linh 7/1/2014 & 17 năm Trần Dần qua đời 17/1/2014]
Đỗ Quyên
Tập truyện ngắn của Đỗ Hoàng Diệu, Nxb Đà Nẵng 2005.
Tuyển tập phỏng vấn của Nguyễn Đức Tùng, Nxb Lao Động 2009.
Tiểu thuyết của Tô Hoài, Nxb Đà Nẵng 2006.
Nguyên bản tiếng Pháp Les Particules elementaires, tiểu thuyết của M. Houellebecq; bản dịch tiếng Việt của Cao Việt Dũng, Nxb Đà Nẵng 2006.
Tên các tác phẩm, chương mục, các câu thơ, chữ trích từ sách đã dẫn của Trần Dần được đặt giữa hai đường gạch dưới dòng - underscore ( _ ).
Từ tin tức về cựu Tổng thống Nam Phi N. Mandela qua đời 5/12/2013 và vụ án tham nhũng Vinalines.
Bài hát của Trần Chung theo bài thơ cùng tên của Lò Ngân Sủn – người Dáy, sinh tại Bát Xát và từ trần hôm 15/12/2013. Ca khúc này được ra đời sau Chiến tranh biên giới Việt-Trung 1979 với rất nhiều tội ác của quân đội Trung Quốc, nhất là vụ thảm sát trẻ thơ, phụ nữ, người già huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai.
Phóng tác theo Bách khoa toàn thư mở; vi.wikipedia.org/wiki/ Trần_Dần.
Một luận đề triết lý tôn giáo của F. Nietzsche (1844-1900).
Công án Thiền Tông “Phật là càn thỉ quyết” (sách Vô Môn Quan).